Kohinoor

Επειδή βλέπω ότι το θέμα του διαμαντιού αυτού ήρθε πάλι στην επικαιρότητα (http://www.kathimerini.gr/838130/article/epikairothta/kosmos/h-india-diekdikei-diamanti-apo-to-stemma)
 παραθέτω το κείμενο που περιλαμβάνεται στο βιβλίο μου "Συγκριτικό Δίκαιο και Πολιτιστικά Αγαθά" (Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2012) σ. 133-135. Είχα παραθέσει αποσπάσματα του κειμένου και σε προηγούμενη ανάρτηση.

Διαμάντι Kohinoor – Ινδία; Πακιστάν; Αφγανιστάν;

            Το διασημότερο διαμάντι του κόσμου, το διαμάντι Kohinoor βρίσκεται σε μια προθήκη στον Πύργο του Λονδίνου και η Βασίλισσα Ελισσάβετ το φοράει στο στέμμα της σε εξαιρετικές περιστάσεις. «Ανήκει» στην Αγγλία; Ζητείται ο επαναπατρισμός του. Ποιά είναι η «πατρίδα» του, πού θα έπρεπε – αν θα έπρεπε – να επαναπατρισθεί;

            Η ιστορία και η διαδρομή του διαμαντιού Kohinoor αποτυπώνουν κατά κάποιον τρόπο και τις αδικίες – συχνά κατάφωρες – της αποικιοκρατίας. Ιστορικά αντικείμενα, εξαιρετικής πολιτισμικής αλλά και υπαρξιακής σημασίας, απομακρύνθηκαν παράνομα από τις χώρες καταγωγής τους, και οι προσπάθειες διεκδίκησής τους αποτελούν και προσπάθειες αφενός αποκατάστασης του παρελθόντος των χωρών εκείνων και των ανθρώπων τους, αφετέρου ενίσχυσης του μέλλοντός τους μέσω των αντικειμένων αυτών, ιχνών της ιστορικής συνέχειάς τους.

            Το διαμάντι Kohinoor, όπως τονίζεται, δεν είναι το μεγαλύτερο διαμάντι του κόσμου, ούτε το πιο λαμπερό, ούτε το διαμάντι με τα ομορφότερα χρώματα. Αντίθετα, φαίνεται πως η εμφάνισή του είναι γκρίζα και αρκετά ασήμαντη. Όμως η σημασία του είναι τόσο μεγάλη, ώστε να αποτελεί σύμβολο της ουσίας της ωραιότητας. Άλλωστε και το όνομα Kohinoor, στην περσική γλώσσα σημαίνει «Όρος από φως»[1].

            Η «ηλικία» της ιστορίας του είναι περίπου 5.000 ετών. Από κάποιους υποστηρίζεται πως γίνεται αναφορά σε αυτό, σε σανσκριτικές γραφές στην Ινδία, οι οποίες περιγράφουν το κόσμημα «Συαμαντάκα» (Syamantaka). Οι Ινδουιστές υποστηρίζουν πως ο Κρίσνα το φορούσε γύρω από τον λαιμό και ότι του το έκλεψαν κάποια φορά, στη διάρκεια του ύπνου του. Σύμφωνα με άλλες περιγραφές, το διαμάντι Kohinoor ανακαλύφθηκε στον ποταμό Γκονταβάρι, στην Κεντρική Ινδία, πριν περίπου 5.000 έτη.

            Η συχνότητα με την οποία άλλαζε χέρια, είναι η βασική αιτία της δυσκολίας προσδιορισμού της προέλευσης, καταγωγής του. Επίσης, επειδή ποτέ δεν έλαβε χώρα αγοραπωλησία του, η αξία του εκφεύγει των απτών στοιχείων και μετρήσεων και θεωρείται τεράστια.

            Κατά τη δεύτερη χιλιετία μ.Χ. επίσης άλλαξε συχνά «ιδιοκτήτη». Ανήκε σε Ινδούς σουλτάνους, μετά σε Μογγόλους αυτοκράτορες, κυβερνήτες της Ινδίας, στη συνέχεια στους Πέρσες κατακτητές της πρωτεύουσας Δελχί (1739). Ήταν ο Πέρσης αυτοκράτορας Nadir Shah αυτός που «βάπτισε» το διαμάντι, αφού όταν το κοίταξε αναφώνησε ξανά και ξανά: «Koh-I-Noor», δηλαδή, «όρος από φως»[2]. Ο Nadir Shah το πήρε μαζί του στην Περσία, όπου και παρέμεινε το διαμάντι μέχρι τον θάνατο του αυτοκράτορα. Από τους Πέρσες πέρασε στους Αφγανούς, το 1747, και μετά από διάστημα 74 ετών πέρασε στα χέρια του Ινδού Μαχαραγιά του Παντζάμπ, Ranzit Singh, στον οποίο το έδωσε ο Αφγανός Σάχης Shuza-ul-Mulk, με αντάλλαγμα άσυλο[3].

            Παρέμεινε στην οικογένεια του Μαχαραγιά, μέχρι που το απέκτησαν οι Βρετανοί. O Ranzit Singh είχε αρκετούς γιούς, στους οποίους διαδοχικά πέρασε το διαμάντι. Τελευταίος στη σειρά «Ινδός πολίτης»[4] που το είχε στην ιδιοκτησία του ήταν ο γιός του Duleep Singh, ο οποίος το απέκτησε το 1843, όταν ανέβηκε στον θρόνο, σε ηλικία 12 ετών.

            Οι Βρετανοί, μετά τη νίκη τους στον πόλεμο που είχαν με τους Sikh (1848-1849), προσάρτησαν το Punjab, σύμφωνα με τη συνθήκη της Λαχώρης (1849). Ο Duleep Singh είχε υπογράψει τη Συνθήκη αυτή, η οποία, όχι μόνο κατέληξε στην προσάρτηση του Punjab, αλλά και απογύμνωσε τον Μαχαραγιά από την κυριαρχία του, την ηγεμονία του και τα πλούτη του, συμπεριλαμβανομένου του διαμαντιού Kohinoor – με ειδική ρήτρα που αναφέρεται στο διαμάντι. Ήταν άρα το Kohinoor πολεμική λεία.

            Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν υποβάλει αίτημα απόδοσής του, αξιωματούχοι της Ινδίας, του Πακιστάν, του Αφγανιστάν[5]. Μέλη του Ινδικού Κοινοβουλίου υποστήριξαν ότι το Kohinoor θα έπρεπε να αποδοθεί στην Ινδία, διότι οι Βρετανοί το απέκτησαν παράνομα, κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας τους στην Ινδία. Το 1947, η κυβέρνηση της Ινδίας ζήτησε την επιστροφή του. Ακολούθησε δεύτερο αίτημα το 1953, έτος στέψης της Βασίλισσας Ελισσάβετ ΙΙ. Το 1976, επέτειο της ανεξαρτησίας του Πακιστάν από τη Βρετανία, ο τότε πρωθυπουργός του Πακιστάν, Zulfikar Ali Bhutto, ζήτησε επίσημα, με επιστολή του στον τότε πρωθυπουργό της Βρετανίας, James Callaghan, να επιστραφεί το Kohinoor στο Πακιστάν, διότι όταν παραχωρήθηκε στη Βρετανία, βρισκόταν στην περιοχή που σήμερα ανήκει στο Πακιστάν. Ο Callaghan αρνήθηκε, αλλά συγχρόνως τον διαβεβαίωσε πως δεν θα το έδινε ούτε σε άλλη χώρα!

            Δύσκολο ίσως το συμπέρασμα για το ποιά επιχειρήματα είναι τα ισχυρότερα[6]. Αυτό που φαίνεται σαφέστερα είναι η συνεχιζόμενη ιμπεριαλιστική νοοτροπία της Βρετανίας, η οποία αρνείται μέχρι σήμερα οποιαδήποτε συζήτηση περί απόδοσης του Kohinoor. Σύμφωνα με κάποια άποψη, άλλωστε, καλοδέχεται τις πολλές αυτές αξιώσεις, διότι το γεγονός αυτό περιπλέκει το ερώτημα ποιός είναι ο νόμιμος ιδιοκτήτης, και άρα τη θωρακίζει έναντι της δημόσιας κριτικής.

---

[1] S. Ghoshray, S. Ghoshray, Repatriation of the Kohinoor Diamond: Expanding the Legal Paradigm for Cultural Heritage, 31 Fordham International Law Journal 741, 746 (2008).

[2] S. Ghoshray, Repatriation of the Kohinoor Diamond: Expanding the Legal Paradigm for Cultural Heritage, 31 Fordham International Law Journal 741, 748 (2008).

[3] V.K. Hatti, India’s Right to Reclaim Cultural and Art Treasures from Britain Under International Law, 32 George Washington Journal of International Law & Economics 465, 487 (2000).

[4] S. Ghoshray, Repatriation of the Kohinoor Diamond: Expanding the Legal Paradigm for Cultural Heritage, 31 Fordham International Law Journal 741, 749 (2008).

[5] Καθώς και ένα φυσικό πρόσωπο, ο Beant Singh Sandhanwalia. Σημειώνεται ότι δεν έχει ασκηθεί αγωγή σε εθνικά δικαστήρια, ούτε προσφυγή σε διεθνή όργανα – δικαστήρια.

[6] Από γεμολογικής άποψης, η Ινδική αξίωση φαίνεται ως η ισχυρότερη διότι σε εκείνη τη χώρα εξορύχθηκε το διαμάντι.