Washington DC - Μια πόλη με αρχοντιά

                                                      Η συνεδρίαση της επιτροπής μας

Και πάλι - από πιο μακριά! - το Ronald Reagan Building and International Trade Center. Ο δρόμος, τη διάβαση πεζών του οποίου βλέπετε, είναι η Pennsylvania Avenue - προχωρώντας δεξιά, όπως βλέπετε στη φωτογραφία, φθάνει κανείς στον Λευκό Οίκο. Δεν προχώρησα, δεν προλάβαινα, προτίμησα, σε κάποιες ώρες που είχα στη διάθεσή μου, να πάω στη National Gallery, στο Museum of American Art, στις κερασιές, στον Potomac (μου είπε ο αδελφός μου ότι υπάρχει ένα γνωστό τραγούδι, στο οποίο αναφέρεται ο Potomac, δεν θυμόταν όμως ακριβώς ποιό. Έψαξα ..απεγνωσμένα να το βρω, αλλά δεν βρήκα κάποιο που να μου θυμίζει κάτι - βρήκα όμως αυτό το μικρό διαμαντάκι, για ακούστε: https://www.youtube.com/watch?v=3ClHEcsixHk)

National Gallery - σύγχρονες προσθήκες I.M. Pei (έχω να σας δείξω πολλά έργα από το ΥΠΕΡΟΧΟ αυτό μουσείο)

Και μια που αυτές τις διεθνείς ενώσεις - και όχι μόνο - τις απασχολεί, μεταξύ άλλων, η δυνατότητα δημιουργίας κειμένων που θα μπορούσαν να γίνουν αποδεκτά μέσα σε ένα πλουραλιστικό νομικά χώρο, λίγα λόγια για (ένα συγκεκριμένο) νομικό πλουραλισμό, από το βιβλίο μου "Δικαιικές επιρροές στο πλαίσιο του Συγκριτικού Δικαίου", Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2013, σ. 75-78:

Νομικός πλουραλισμός [και] λόγω μεταφυτεύσεων δικαίου, με παρουσία εθίμων, παραδόσεων, θρησκείας.

            Ένας «ριζοσπαστικός», πολυκεντρικός πλουραλισμός, υποστηρίζει ο Rodolfo Sacco, δεν αναζητά ούτε τον χωρισμό αλλά ούτε και μια ενδεχόμενη συμβιβαστική ενότητα των διαφόρων εννόμων τάξεων. Δίκαιο είναι, σημειώνει, αυτό που οι άνθρωποι θεωρούν ως τέτοιο: το δίκαιο είναι, λέει – με τρόπο κάπως ακραίο -, μια γνώμη, μια φιλοδοξία, δεν είναι ούτε μια δομή ούτε ένας κανόνας[1].

Αντίστοιχα, δηλώνει ο Clifford Geertz: “the point here is that the ‘law’ side of things is not a bounded set of norms, rule, principles, values, or whatever from which jural responses to distilled events can be drawn, but part of a distinctive manner of imagining the real. At base, it is not what happened, but what happens, that law sees; and if law differs, from this place to that, this time to that, this people to that, what it sees does as well”[2].

            Συχνή μορφή νομικού πλουραλισμού είναι αυτή που εμπεριέχει κανόνες και θεσμούς συνυφασμένους με έθιμα, παραδόσεις, θρησκεία, ή με άτυπες μορφές τοπικών δικαστηρίων, τα οποία λειτουργούν παράλληλα με τα θεσμοθετημένα κρατικά[3].

            Πηγή βασική αυτών των μορφών νομικού πλουραλισμού, ήταν, όπως επισημαίνεται, η αποικιοκρατία των 18^ου και 19^ου αιώνων[4], αλλά και προηγούμενων αιώνων, αρχής γενομένης κυρίως από τον 16^ο αιώνα. Οι αποικιοκράτες επέβαλαν – με διαφορετικούς τρόπους ο καθένας – κάποια μορφή μεταφύτευσης δικαιικών ρυθμίσεων στις υποτελείς χώρες, οι οποίες ρυθμίσεις αφορούσαν κατά κύριο λόγο σε υποθέσεις της αποικιοκρατικής κυβέρνησης, π.χ. φόρους και γενικότερα διατήρηση του «αποικιακού κανόνα» (colonial rule), σε οικονομικά ζητήματα, π.χ. προστασία εμπορικών συμφερόντων, και στις σχέσεις μεταξύ των υπηκόων των αποικιοκρατών, οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί στις αποικίες ή στις σχέσεις μεταξύ αυτών και των ιθαγενών κατοίκων των αποικιών.

            Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η αποικιοκρατία υπήρξε πηγή νομικού πλουραλισμού, διαμορφώνοντας μια ποικιλόχρωμη μείξη νομικών συστημάτων: μεταφυτευμένα κρατικά νομικά συστήματα, με κανόνες κυρίως για ζητήματα διακυβέρνησης και εμπορίου, ισχύοντα παραλλήλως με (κάποιες φορές) τροποποιημένα ιθαγενή δίκαια. Αναπόφευκτη, προφανώς, ήταν η αμοιβαία αλληλοδιείσδυση αυτών καθώς και οι υβριδικοί συνδυασμοί τους[5].

            Η συμβατική πρακτική – καθόλου ομοιόμορφη μεταξύ των αποικιοκρατών – ήταν η εξής: οι παντός είδους αυτοκρατορίες επεξέτειναν τους νομικούς κανόνες με πολλαπλούς και διαφορετικούς τρόπους σε υποτελείς και «επίδοξους» υποτελείς, προσπαθώντας να εξαπλωθούν ή να διατηρήσουν την εξουσία τους, κοντά και μακριά.

Υποστηρίζεται πως το αυτονόητο του νομικού πλουραλισμού που ίσχυε τότε σε διάφορες μορφές – διαφορετικοί κανόνες για διαφορετικές ομάδες, παραχωρηθείσα εξουσία ερμηνείας και εφαρμογής αυτών, διατήρηση πολλαπλών και συχνά συγκρουόμενων μεταξύ τους δικαιοδοσιών – εξηγεί εν μέρει το γιατί κυβερνήτες, θεωρητικοί του δικαίου, πολιτικά προσανατολισμένοι εξερευνητές, θεολόγοι, αλλά και άλλοι συγγραφείς εκείνων των καιρών, δεν θεώρησαν ότι χρειάζονται μια συγκεκριμένη έννοια για αυτό που συνέβαινε, για αυτό που ίσχυε. Όπως σημειώνεται, ο νομικός πλουραλισμός δεν ήταν μια αφαίρεση, ήταν μια συνήθεια – ένα habitus, κατά τον Pierre Bourdieu[6].

Γενικά χαρακτηριστικά εκείνης της δικαιοδοτικής περιπλοκότητας, που ήταν αποτέλεσμα της αποικιοκρατικής επέκτασης αλλά και της προσπάθειας υπεράσπισης των αποικιοκρατιών, θα μπορούσε να λεχθεί ότι ήσαν τα εξής:

Πρώτον, οι πλουραλιστικές νομικές δομές ήσαν ο κανόνας εντός αυτών των αυτοκρατοριών, τόσο σε περιοχές εντός της θεωρούμενης ως χώρας – πατρίδας (επαρχίες στη Γαλλία, θρησκευτικές κοινότητες στην Οθωμανική αυτοκρατορία, εταιρίες στην Αγγλία και στην Ολλανδία), όσο και σε πιο απομακρυσμένες περιοχές στις οποίες είχαν επεκταθεί οι αυτοκρατορίες.

Δεύτερο χαρακτηριστικό ήταν ότι αυτός ο νομικός πλουραλισμός παρείχε ένα μέσον συγχρόνως ανταγωνισμού και συμμαχιών μεταξύ των αυτοκρατοριών.

Τρίτο χαρακτηριστικό ήταν ότι αυτή η περιπλοκότητα της δικαιοδοτικής πραγματικότητας μπορούσε να αξιοποιηθεί όχι μόνον από εκείνους που έθεταν τους κανόνες αλλά και από εκείνους που τους χρησιμοποιούσαν. Υπήρχε, δηλαδή, αφενός η δυνατότητα forum shopping, αφετέρου μια γενικότερη δυνατότητα εκδίκασης υποθέσεων σε νομικά fora, στα οποία αναγνώριζε δικαιοδοσία μια ανώτερη αρχή αλλά και τα οποία συνδέονταν ποικιλοτρόπως με τοπικές πρακτικές.

Όπως πολύ γλαφυρά παρουσιάζεται, η συνύπαρξη πολλαπλών πηγών δικαίου, συνδυασμένη με τη δυνατότητα επιλογής μεταξύ περισσότερων δικαιοδοσιών, σήμαινε ότι η δικαιοσύνη δεν ήταν απλώς κινούμενος στόχος, παρά ήταν ένας πολυκεντρικός στόχος σε κάθε αυτοκρατορία[7].

---

[1] R. Sacco, Antropologia giuridica. Contributo ad una macrostoria del diritto, Societá editrice il Mulino, Bologna 2007, 84.

[2] C. Geertz, Local Knowledge: Fact and Law in Comparative Perspective, in: Local Knowledge. Further Essays in Interpretive Anthropology, FontanaPress, London 1993 (New York 1983) 167, 173.

[3] Υποστηρίζει ο R. Sacco, Quali scienze interessano il giurista?, in: Scienza e Diritto nel Prisma del Diritto Comparato (a cura di G. Comandé/G. Ponzanelli), G. Giappichelli Editore, Torino 2004, 27, 29, ότι ο συγκριτικολόγος δεν έχει ούτε κατά διάνοια θεώρηση του δικαίου ως ενός και μοναδικού (unum). Πιστεύει ακράδαντα πως ο συγκριτικολόγος είναι πλουραλιστής: “Ci sono dei subcomparatisti che vedono come funzione della comparazione il preparare l’unificazione. Essi percorrono la loro propria strada. Ma la visione del diritto nell’ottica comparatistica é la visione pluralista. É nel pluralismo la ricchezza del diritto. La comparazione mette a confront le esperienze diverse, la comparazione misura le distanze tra un sistema e l’altro, tra una soluzione e l’altra ed é questa la ricchezza dei suoi contenuti”.

[4] B.Z. Tamanaha, The Rule of Law and Legal Pluralism in Development, HJRL 3 (2011) 1, 6.

[5] B.Z. Tamanaha, Understanding Legal Pluralism: Past to Present, Local to Global, 30 Sydney L.Rev. 375 (2008).

[6] J. Burbank/F. Cooper, Rules of Law, Politics of Empire, in: Legal Pluralism and Empires, 1500-1850 (L. Benton/R.J. Ross, eds.), New York University Press, New York and London 2013, 279.

[7] J. Burbank/F. Cooper, Rules of Law, Politics of Empire, in: Legal Pluralism and Empires, 1500-1850 (L. Benton/R.J. Ross, eds.), New York University Press, New York and London 2013, 281.

                                         Οι υπέροχες μανόλιες - με γλυπτά ανάμεσά τους

Το Καπιτώλιο - το πρωτοείδα το βράδυ που έφθασα, εξαντλημένη, στον σιδηροδρομικό σταθμό, βγαίνοντας και περιμένοντας στην ουρά για ταξί. Μέσα στη νύχτα, ομολογώ, φάνταζε επιβλητικό.