Η σημασία της γλώσσας για το [συγκριτικό] δίκαιο

Στην πρώτη ανάρτηση του έτους, μετά από εκείνη των ευχών, ας ξεκινήσουμε με ένα υπέροχο έργο τέχνης!! Δημιουργός, ο Lalo, http://lalomimar.blogspot.gr/,  το είχε ζωγραφίσει το 2002, όπως βλέπετε και από την υπογραφή του.

Σήμερα, προς μεγάλη μου χαρά, συναντήθηκα με τον Επαμεινώνδα Γιαννόπουλο, πρώην μεταπτυχιακό μου, που εργάζεται στην Ισπανία, πρώην και νυν και πάντα άνθρωπο με μεγάλη καλλιέργεια και όρεξη για "το περαιτέρω του μέσου όρου" (δική μου η έκφραση, τη χρησιμοποιούσα και τη χρησιμοποιώ κάθε άλλο παρά αλαζονικά, παρά μόνο για να δηλώσω την ανεξάντλητη περιέργεια των ανθρώπων για το πλήρες της ζωής) και ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη σχέση δικαίου και γλώσσας. Του "αφιερώνω" - όπως και στους άλλους πρώην μεταπτυχιακούς μου - ένα μικρό σχετικό με το θέμα αυτό απόσπασμα από το τελευταίο μου βιβλίο.

(από το βιβλίο μου "Δικαιικές επιρροές στο πλαίσιο του Συγκριτικού Δικαίου", Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2013, σ. 55-58)

             "Οι συγκριτικές νομικές σπουδές αποτελούν a priori, όπως επισημαίνεται, έναν τόπο προνομιούχου στοχασμού, ως προς τις δυνατότητες και τα όρια της νομικής μετάφρασης. Το κάθε δίκαιο εκφράζεται μέσω της γλώσσας[1], γραπτά ή προφορικά[2], χρέος λοιπόν του συγκριτικολόγου είναι να καταστήσει καταληπτό ένα δίκαιο διατυπωμένο σε άλλη από τη δική του γλώσσα[3].

Μπορεί άραγε;..

            Αυτοί που συγκρίνουν νομικά συστήματα, πάντα δέχονται το ερώτημα, ποιος είναι ο σκοπός μιας τέτοιας σύγκρισης[4]. Συχνά το ερώτημα αυτό τίθεται κατά τρόπο προκλητικό, σα να επιδιώκεται η αμφισβήτηση της σκοπιμότητας μιας συγκριτικής προσέγγισης[5].

            Εύστοχα σημειώνεται, πως αυτή η συνεχιζόμενη πρόκληση μπορεί να θεωρηθεί ως άμεση συνέπεια του ίδιου του χαρακτήρα του συγκριτικού δικαίου, των συγκριτικών νομικών σπουδών, δηλαδή της πολύ-δικαιικής, πολύ-γλωσσικής, συχνά διεπιστημονικής του φύσης αλλά και του τρόπου με τον οποίο αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε. Και προς επίρρωση αυτού του επιχειρήματος, αναφέρονται τα εξής:

            Οι Zweigert και Kötz, αναφέρουν στο βιβλίο τους ότι πρωταρχικός σκοπός του συγκριτικού δικαίου είναι η ίδια η γνώση, «όπως και σε όλες τις περιπτώσεις επιστημονικών μεθόδων»[6]. Στη συνέχεια, όμως, παραθέτουν τέσσερις πρόσθετους πρακτικούς σκοπούς, επιπλέον του αρχικού επιστημολογικού σκοπού. Πρώτον, η σύγκριση παρέχει υλικό στους νομοθέτες, δεύτερον, λειτουργεί ως όργανο ερμηνείας, τρίτον, συμβάλλει στην ανάπτυξη μεθοδολογίας, τέταρτον, έχει μεγάλη σημασία και για την υπερεθνική ενοποίηση δικαίων[7].

            Η παράθεση αυτή των διαφόρων πρακτικών σκοπών του συγκριτικού δικαίου, χρησιμεύει στους συγγραφείς, στο να παράσχει δικαίωση και στον κλάδο, όπως τον αντιμετωπίζουν αυτοί, αλλά και στη μέθοδο που οι ίδιοι χρησιμοποιούν[8]. Συνεπακόλουθα, η διαδικασία της μετάφρασης στο πλαίσιο της παραδοσιακής συγκριτικής προσέγγισης είναι επιφορτισμένη με το καθήκον να επιβεβαιώσει λειτουργική ισοδυναμία στους συγκρινόμενους κανόνες ή θεσμούς. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, περιορίζεται στο να αποτελεί μόνον ένα προσωρινό μέσον, έτσι ώστε να «εξαφανίζεται» η ετερότητα του αλλοδαπού νομικού κειμένου ή χαρακτηριστικού, να χάνονται, δηλαδή, οι ενδεχόμενες ιδιαιτερότητές του, δηλαδή η ταυτότητά του.

            Όμως η μετάφραση, επισημαίνεται, θα πρέπει να γίνει αντιληπτή ως μια διαμεσολαβούμενη μορφή επικοινωνίας, ένα πρόσθετο βήμα που υπερβαίνει τη βασική επικοινωνιακή διαδικασία και έτσι αλλοιώνει τον χαρακτήρα της. Η μετάφραση προσθέτει άλλη μια διάσταση στην επικοινωνιακή διαδικασία, διότι η ενέργεια ακριβώς του «μετα-φέρειν» η οποία εμπεριέχεται στη μετάφραση, απαιτεί την ενεργητική και δημιουργική πράξη ενός υποκειμένου, του μεταφραστή[9]. Η μετάφραση, δηλαδή, επιχειρεί την αναδημιουργία, υπό μορφή αναγκαστικά τροποποιημένη, μιας ήδη υφιστάμενης ταυτότητας[10].

                    ...... (συνεχίζεται το κείμενο στο βιβλίο)

---

[1] Βλ. και H.E.S. Mattila, Comparative Jurilinguistics: A Discipline in Statu Nascendi, in: Multilingualism and the Harmonisation of European Law (B. Pozzo/V. Jacometti, eds.), Kluwer Law International BV, The Netherlands, 2006, 21: “Law is necessarily bound to human language. Hence, the language of law is as old as law itself and has drawn people’s attention from different viewpoints since ancient times”.

[2] Δηλώνει εύστοχα ο H.E.S. Mattila, Legal Language: History, in: The Elsevier Encyclopedia of Language and Linguistics, 2006, 8, ότι η γλώσσα είναι ισχύς, εξουσία, και η γλώσσα του δικαίου, την οποία χρησιμοποιούν η κρατική διοίκηση και τα δικαστήρια, είναι ένα όργανο εξουσίας par excellence.

[3] S. Glanert, De la traductibilité du droit, Dalloz, Paris 2011, 10.

[4] R. Sacco, Legal Formants: A Dynamic Approach to Comparative Law, 39 A.J.C.L. 1 (1991).

[5] Διαφορετικό είναι το ερώτημα τι πραγματικά σημαίνει σύγκριση, το οποίο, όπως επισημαίνεται, δεν είχε τεθεί μέχρι πρόσφατα, ούτε, προφανώς, απαντηθεί. Βλ. N. Jansen, Comparative Law and Comparative Knowledge, in: The Oxford Handbook of Comparative Law (M. Reimann & R. Zimmermann, eds.), Oxford University Press, (2006) 2008, 305, 307: “… the question of what comparison really means has until recently never been seriously asked, let alone answered”.

[6] K. Zweigert/H. Kötz, Einführung in die Rechtsvergleichung, 3. Auflage, J.C.B. Mohr (Paul Siebeck), Tübingen 1996, 14.

[7] J. Hendry, Comparative Law and the (Im)possibility of Legal Translation, in: Comparative Law: Engaging Translation, (S. Glanert, ed.), Routledge, 2014 (forthcoming).

[8] Βλ. και M.-L. Mathieu-Izorche, Approches épistémologiques de la comparaison des droits, , in : Comparer les droits, résolument (P. Legrand, éd.), Presses Universitaires de France, 2009, 123, 145 : « La comparaison n’est pas seulement un instrument de connaissance, comme le laisse penser l’aspiration au perfectionnement des méthodes. Bien plutôt, elle est instrumentalisée au service de certains objectifs de nature politique, tous également respectables mais très différents sous l’apparente homogénéité que suggère l’expression « la comparaison des droits. Le but peut être de connaître le droit de l’autre ou son propre droit, de le modifier, d’harmoniser les droits, voire de les unifier ».

[9] Δηλώνει ο J.B. White, What Can a Lawyer Learn from Literature?, 102 Harv.L.Rev. 2011 (1989), ότι η ουσία της εργασίας του νομικού  έγκειται στη διαδικασία ταυτοποίησης και κατασκευής έγκυρων κειμένων, στη διαδικασία μετάφρασης από ένα λόγο σε δίκαιο. Κατ’ αυτόν, η εργασία του νομικού είναι μια «επιχείρηση φαντασίας», η μετάφραση της φαντασίας σε πραγματικότητα μέσω της δύναμης της γλώσσας.

[10] J. Gaaker, Judex translator: the reign of finitude, in: Methods of Comparative Law (P.G. Monateri, ed.), Research Handbooks in Comparative Law, Edward Elgar, 2012, 252, 258."

Σήμερα, στην Εφημερίδα των Συντακτών (μη σπεύσετε να βγάλετε συμπεράσματα, διαβάζω πολλές εφημερίδες!), διάβασα μια κριτική της Μίρκας Ψαροπούλου, για τη χορευτική παράσταση "Partita 2" (από την ομώνυμη σύνθεση του Bach) της Βελγικής ομάδας  "Rosas" - για την οποία παράσταση άκουσα από γνωστές μου πολλά "κακά" λόγια. Και η ίδια καταλήγει, απογοητευμένη, στη ρήση: "Κουραστική πρόβα με θεατές". Αναφέρει, μεταξύ άλλων, τα λόγια του συμμετέχοντος στην παράσταση  Μπορίς Σαρμάτζ, ο οποίος, ως ερευνητής του σύγχρονου χορού είπε: "δεν έχω δει ακόμα επιτυχημένη χορογραφία πάνω σε έργο του Μπαχ".
Λυπάμαι (τρόπος του λέγειν!) αλλά θα τον διαψεύσω!! Απόδειξη, η ΕΞΑΙΣΙΑ χορογραφία στην Τέχνη της Φούγκας, από τον Ισπανό Nacho Duato, παράσταση που, όπως σας έχω πει σε μια από τις αρχικές αναρτήσεις, είχα την τύχη να δω πριν 10 χρόνια στο Στρασβούργο.

Θαυμάστε αποσπάσματα:

(η χορεύτρια-τσέλο!)
http://www.youtube.com/watch?v=AZwliYFgBqs

http://www.youtube.com/watch?v=cm5n-Kz5zig

Και μια που έχω εμμονή με τον Bach - όπως είναι σαφέστατο, υποθέτω! - ακούστε και κάτι άλλο:

Bach to Afrika:
Υπέροχο δείγμα άκρως επιτυχημένου συνδυασμού διαφορετικών μουσικών πολιτισμών - με ξετρελαίνει το σημείο που ακούγεται το χορωδιακό συγχρόνως με τον αφρικάνικο ρυθμό:

http://www.youtube.com/watch?v=9sjXfkSDciI