China - Ming Dynasty

Στο Βρετανικό Μουσείο ξεκινά σήμερα, 18 Σεπτεμβρίου έκθεση (η οποία θα διαρκέσει μέχρι 4 Ιανουαρίου 2015) με τίτλο "Ming: 50 Years that Changed China". Το χρονικό διάστημα στο οποίο αναφέρεται, δηλαδή 1400-1450 μ.Χ.,  αντιστοιχεί στην εποχή της πρώιμης Αναγέννησης στην Ευρώπη. Εκτός των άλλων, ήταν μια περίδος καλλιτεχνικής λάμψης για την Κίνα, η χρυσή της εποχή: εξαιρετικής ποιότητας πορσελάνες, μεταξωτά, έπιπλα, πίνακες.

Είναι πολύ ενδιαφέρουσες οι διεθνείς καλλιτεχνικές επιρροές στην κλασσική Κινεζική μπλε και άσπρη πορσελάνη: Αρχικά την είχαν εμπνευσθεί από Ιρανικές αισθητικές επιλογές και την ονόμαζαν το "Μουσουλμανικό μπλε". Το εμπόριό της έφθανε τότε μέχρι την Ιταλία. Η έκθεση περιλαμβάνει έναν πίνακα του μεγάλου Ιταλού ζωγράφου Mantegna, στον οποίο πίνακα απεικονίζονται οι Τρείς Μάγοι που προσφέρουν στο νεογέννητο Χριστό ένα πολύτιμο μπωλ από μπλε και άσπρη πορσελάνη.

Ήταν η εποχή που το Πεκίνο έγινε πρωτεύουσα και που η Κίνα είχε αναπτυχθεί και ενοποιηθεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περιοχή στον κόσμο.

Το 1499 ο νεαρός αυτοκράτορας Zhengtong, οδηγώντας απερίσκεπτα τον στρατό του ο ίδιος προσωπικά, αιχμαλωτίσθηκε από τους εχθρούς Μογγόλους στη μάχη του Tumu Fort. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε μεγάλο πλήγμα για το καθεστώς.

(Από το βιβλίο μου "Συγκριτικό Δίκαιο και Πολιτιστικά Αγαθά", Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2012, σ. 90-93):

Κίνα

Φιλοσοφικοπολιτικές επιρροές

Το δίκαιο γενικά της Κίνας παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, κυρίως ως έκφραση των διαφόρων φιλοσοφικοπολιτικών επιρροών, με κυρίαρχη αυτή της διδασκαλίας του Κομφούκιου (Kong zi) [1], αλλά και του νομικισμού, επιρροές που συνεχίζονται μέχρι και τη σύγχρονη εποχή, παρά τις μεγάλες αναταράξεις στο Κινεζικό κοινωνικοπολιτικό και δικαιικό σύστημα. Ο Κομφουκιανισμός παρέσχε μια ηθική, βασιζόμενη στο ότι ο άνθρωπος είναι (και πρέπει να είναι) καλός, σωστός, δίκαιος, σέβεται τους προγόνους του, είναι πιστός στις αρχές του, στο ότι οι αρχές του πολίτη προηγούνται των στρατιωτικών αρχών, καθώς και στην εκτέλεση τελετουργιών. Ήταν οδηγός για τις πράξεις μιας καλλιεργημένης ανώτερης τάξης, η οποία βασιζόταν στις υπηρεσίες όλων των άλλων τάξεων σε μια ιεραρχικά οργανωμένη κοινωνία[2].

Από τον 11^ο μέχρι και τον 17^ο αιώνα μ.Χ. κυριάρχησε ο Νεο-Κομφουκιανισμός. Περισσότερο από μια απλή φιλοσοφική σχολή, η κίνηση αυτή ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της δυναστείας Song και είχε ως κύριο σκοπό να εγκαθιδρύσει μια κοινωνική και πολιτική τάξη. Προσδιόρισε και επαναβεβαίωσε (ως μια «αναγέννηση») ένα σύστημα Κινεζικών αξιών× μια θεμειώδη ηθική και μια ορθολογιστική επιστημολογία[3].

Θρησκεία στην Κίνα είναι κυρίως ο Βουδδισμός, με περισσότερες αντιπροσωπευτικές σχολές. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ πως, ενώ κατά κανόνα ο Βουδδισμός – και ιδίως ο Ινδικός – βασίζεται σε μια αντιρεαλιστική σκέψη, στην Κίνα παρατηρείται μια απομάκρυνση από αυτή και μια προοδευτική προσέγγιση στην ρεαλιστική θεώρηση του κόσμου.

Συχνά στον Δυτικό κόσμο, η Κινεζική φιλοσοφία παρουσιάζεται λανθασμένα ως «μη φιλοσοφία», ως μια μορφή θρησκείας. Έτσι, ο Κομφουκιανισμός και ο Νταοϊσμός[4], δύο κυρίαρχες σχολές σκέψης στην Κινεζική φιλοσοφία, συχνά διδάσκονται στο πλαίσιο μαθήματος για τις παγκόσμιες θρησκείες. Όμως, όπως τονίζεται, η Κινεζική φιλοσοφία δεν είναι απλώς ένας τρόπος ζωής, μια θεωρία που αναζητά πιστούς ή οπαδούς. Έχει τις κοσμολογικές της πεποιθήσεις, ηθικές αρχές, επιστημολογικά επιχειρήματα, καθώς και μεθοδολογία. Σε σχέση με τη Δυτική φιλοσοφία, η Κινεζική φιλοσοφία βασίζεται σε διαφορετικές μεταφυσικές παραδοχές και ακολουθεί διαφορετικές προσεγγίσεις  προκειμένου να αντιμετωπίσει τις ίδιες κοινωνικές και ηθικές ανησυχίες[5].

Ο συλλογικός όρος «Κινεζικό δίκαιο» καλύπτει μια πολλαπλότητα νομικών συστημάτων[6]. Βασικός κορμός είναι το αυτοκρατορικό Κινεζικό σύστημα γραπτών νόμων, μια εκδήλωση, όπως σημειώνεται, νομικού θετικισμού, το οποίο σύστημα ίσχυσε, με πολυάριθμες τροποποιήσεις, από το 221 π.Χ. μέχρι το 1911[7]. Επίσης πολύ σημαντικά για την κοινωνική πραγματικότητα είναι και τα διάφορα μη κωδικοποιημένα συστήματα Κινεζικών πολιτισμικών κανόνων και αξιών, τα οποία συχνά αναφέρονται υπό τον γενικό τίτλο ηθική του Κομφουκιανισμού. Η γνώση των συστημάτων αυτών είναι ιδιαιτέρως απαραίτητη για την κατανόηση και του αρχαίου αλλά και του σύγχρονου Κινεζικού δικαίου.

Είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός των κωδικοποιήσεων στη διάρκεια της Κινεζικής αυτοκρατορίας, αλλά και η ιστορία τους. Αναφέρονται τέσσερις τέτοιες κωδικοποιήσεις – συστηματοποιήσεις γενικότερων περιοχών του δικαίου, όχι απαραίτητα πλήρεις και απολύτως συνεκτικές.

Ο τρίτος αιώνας π.Χ. αποτέλεσε καθοριστική χρονική περίοδο για την Κινεζική ενοποίηση. Το 221 π.Χ., κατά την περίοδο της δυναστείας Qin, ο Βασιλιάς της περιοχής στην οποία επικρατούσε η δυναστεία αυτή, αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτορας. O Zheng ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας της Κίνας και μια από τις πλέον διαβόητες μορφές στην Κινεζική ιστορία. Η δυναστεία Qin διήρκεσε μόνον 15 έτη, λόγω κυρίως της αυστηρότητας των τιμωριών που επέβαλλε[8], ακολουθώντας τις αρχές του Νομικισμού. Στη διάρκεια της ζωής του, ο Zheng σκότωσε εκατοντάδες χιλιάδες υπηκόων του και κατέστρεψε τα ιστορικά αρχεία και τις βιβλιοθήκες διαφόρων βασιλέων.

Στη συνέχεια κυβέρνησε για τέσσερις περίπου αιώνες η δυναστεία Han, η οποία αποκήρυξε τον Νομικισμό (ίσως το 206 π.Χ.) και επισήμως καθιέρωσε τον Κομφουκιανισμό, ως κρατική ιδεολογία, το 196 π.Χ.

Η δεύτερη κωδικοποίηση έγινε περίπου το 200 π.Χ., στη διάρκεια της δυναστείας Han. Μόνον τμήματα του Κώδικα αυτού έχουν διασωθεί, όμως η δομή και οι διατάξεις του φαίνεται να αποτυπώνουν μια μικτή κληρονομιά, απόρροια και του Νομικισμού και του Κομφουκιανισμού[9]. Βασίσθηκε, δηλαδή, στο πρόσφατο παρελθόν του, της δυναστείας Quin και του κυρίαρχου τότε Νομικισμού[10], αλλά και στο μακρινότερο παρελθόν του, πριν τη δυναστεία Qin, όταν κυριαρχούσε ο Κομφουκιανισμός.

Στη συνέχεια, μεταξύ 220 και 589 μ.Χ. υπήρξαν έντονοι εσωτερικοί πόλεμοι και καμία δυναστεία δεν κυβέρνησε ολόκληρη τη χώρα. Παρά τις συγκρούσεις αυτές και τις διαφωνίες και παρά τον «ανταγωνισμό» από άλλες διδασκαλίες, όπως του Νταοϊσμού και του Βουδδισμού, ο Κομφουκιανισμός επέζησε κατ’εκείνη την περίοδο και μάλιστα ενισχύθηκε. Μετά από μια μικρής διάρκειας κυβέρνηση της δυναστείας Sui, το 617 μ.Χ. ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας η δυναστεία Tang και το ίδιο έτος ξεκίνησε η τρίτη κωδικοποίηση του δικαίου της χώρας, βασικότερη εκδοχή της οποίας θεωρείται το κείμενο που εκδόθηκε το 653 μ.Χ.

Ο κώδικας αυτός δίνει έμφαση στην ισορροπία φύσης και κοινωνίας, αντανακλώντας έτσι τη διδασκαλία του διανούμενου και αυτοκρατορικού συμβούλου Dong Zhongshu, ο οποίος είχε ζήσει από το 179 μέχρι το 104 π.Χ., στη διάρκεια της δυναστείας Han[11].

Μετά τη δυναστεία Tang, παρενεβλήθη ένας αιώνας «ξένης» Μογγολικής δυναστείας, της Yuan, και στη συνέχεια άρχισε η δυναστεία Ming, το 1368 μ.Χ. Από τις πρώτες πράξεις της νέας δυναστείας ήταν να ανακοινώσει ότι θα εκδιδόταν νέος κώδικας δικαίου, κάτι που έγινε το ίδιο έτος, το 1368. Επακολούθησαν πέντε αναθεωρήσεις, μεταξύ 1374 και 1397. Η κωδικοποίηση αυτή βασίσθηκε σε μεγάλο βαθμό στην προηγούμενη, της δυναστείας Tang.

Η τραυματική ήττα της Κίνας και το άνοιγμα των λιμανιών της στο Δυτικό εμπόριο, στο τέλος του Πολέμου του Οπίου (1842), προκάλεσε αποσταθεροποιητικά αποτελέσματα σε όλη την έκταση της χώρας. Η ανικανότητα που επέδειξε η κεντρική κυβέρνηση είχε και ως αποτέλεσμα τη διασάλευση της αίσθησης της ιστορίας και της ταυτότητάς τους και την αναζήτηση ιδεολογικού στηρίγματος για την επανενίσχυση της χώρας τους.

Παρά τις κοσμογονικές αλλαγές που έλαβαν χώρα στην Κίνα κατά τη διάρκεια του 20^ου αιώνα, στο πολιτικοκοινωνικό πεδίο, άρα και στο δικαιικό, ο συνδυασμός Κομφουκιανισμού και Νομικισμού συνέχισε και συνεχίζει να διαποτίζει τον ιστό του Κινεζικού δικαίου.

---

[1] Ε. Μουσταΐρα, Συγκριτικό Δίκαιο. Πανεπιστημιακές παραδόσεις, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 2004, 99 επ.

[2] D. Kuhn, The Age of Confucian Rule. The Song Transformation of China, The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge, Mass./London 2011, 29-30.

[3] D. Kuhn, The Age of Confucian Rule, The Song Transformation of China, The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge, Mass./London 2011, 99.

[4] Από τη λέξη Dao, που σημαίνει: η φυσική οδός του σύμπαντος.

[5] JL Liu, An Introduction to Chinese Philosophy. From Ancient Philosophy to Chinese Buddhism, Blackwell Publishing, 2006, xi-xii.

[6] Επίσης, σημειώνεται, ο όρος «Κινεζική γλώσσα» περιλαμβάνει γλωσσολογικά φαινόμενα τόσο ευρέα, ώστε να μην έχει νόημα (ως όρος) εκτός ενός πολιτικού πλαισίου. Βλ. και H. Windrow, From State to Nation: The Forging of the Han through Language Policy in the PRC and Taiwan, 37 New York University Journal of International Law and Politics 373, 376-379 (2005), ο οποίος επισημαίνει πως, λαμβάνοντας υπόψη τον ορισμό που δίνει η επιστήμη της γλωσσολογίας στη γλώσσα, ο οποίος απαιτεί αμοιβαία καταληπτότητα μεταξύ ομιλητών, καταλήγουμε ότι η σύγχρονη Κινεζική γλώσσα στην πραγματικότητα συνίσταται σε έξι με οκτώ διαφορετικές γλώσσες: την Mandarin, ομιλούμενη από περισσότερα από 679 εκατομμύρια ανθρώπους, στη Βόρεια και στη Νοτιοδυτική Κίνα, την Wu, ομιλούμενη από 80 εκατομμύρια ανθρώπους στις επαρχίες Shanghai, Jiangsu και Zhejiang, την Βόρεια και Νότια Min, ομιλούμενη από περίπου 39 εκατομμύρια ανθρώπους στις επαρχίες Fujian και Hainan, καθώς και στην Taiwan, την Yue (γνωστή και ως Καντονέζικη), ομιλούμενη από 50 εκατομμύρια ανθρώπους στην επαρχία Guangdong, στο Χονγκ-Κονγκ και στο Μακάο, την Gan, ομιλούμενη από 23 εκατομμύρια ανθρώπους σε τμήματα των επαρχιών Jiangxi, Hunan, Hubei και Fujian, την Xiang, ομιλούμενη από 46 εκατομμύρια ανθρώπους στην επαρχία Hunan και σε τμήματα της επαρχίας Jiangxi, και την Hakka, ομιλούμενη από 35 εκατομμύρια ανθρώπους σε διάφορα σημεία της νότιας Κίνας.

[7] W. Menski, Comparative Law in a Global Context. The Legal Systems of Asia and Africa, 2^nd edition, Cambridge University Press, 2006, 493.

[8] Ο θάνατος, ο ακρωτηριασμός και τα κάτεργα ήσαν οι μόνες ποινές, βλ. και J. Burbank/F. Cooper, Empires in World History. Power and the Politics of Difference, Princeton University Press, Princeton and Oxford 2010, 51.

[9] J.W. Head, Codes, Cultures, Chaos, and Champions: Common Features of Legal Codification Experiences in China, Europe, and North America, 13 Duke Journal of Comparative and International Law 1, 18 (2002).

[10] Μετριάσθηκε κάπως τότε η σκληρότητα των ποινών. Κάποιοι ακρωτηριασμοί καταργήθηκαν και αντικαταστάθηκαν από σωματική τιμωρία και παρασχέθηκαν δύο δυνατότητες μετριασμού μιας ποινής: αφενός η αμνηστία, η οποία κατά κανόνα χορηγούνταν σε ολόκληρη τάξη ανθρώπων, με αφορμή κάποια χαρούμενη αυτοκρατορική γιορτή, αφετέρου η μετάνοια και η συνεπακόλουθη εξαγορά της ποινής, βλ. και J. Burbank/F. Cooper, Empires in World History, Power and the Politics of Difference, Princeton University Press, Princeton and Oxford 2010, 51.

[11] Η θεωρία του συμπεριλάμβανε τη διάκριση yin-yang, και τη σημασία των «πέντε στοιχείων», του ξύλου, της φωτιάς, του εδάφους, του μετάλου και του νερού. Ο κώδικας Tang παρουσιάζει αυτή τη βασική ανάγκη για αρμονία με διάφορους τρόπους. Ο ίδιος ο Κώδικας εκπροσωπεί το yin, τη σκοτεινή πλευρά του κοινωνικού ελέγχου, αντίθετα με την επιρροή yang των τελετουργικών, της ηθικής και της εκπαίδευσης. Και η επιβολή θανατικής ποινής εκφράζει επίσης τη διάκριση yin-yang. Ο θάνατος υπέκειτο στο yin ή στην αρνητική εξουσία και υπήρχαν δύο τρόποι εκτέλεσης της θανατικής ποινής, ο στραγγαλισμός και ο αποκεφαλισμός – το 2 είναι ένας yin αριθμός. Επίσης ο Κώδικας έχει πολλά «πέντε» (όπως π.χ. πέντε τρόπους ποινής) και ο συνοδευτικός του Κώδικα σχολιασμός αναφέρει ρητά πως ο αριθμός αυτός αποτελεί μίμηση των πέντε στοιχείων, βλ. J.W. Head, Codes, Cultures, Chaos, and Champions: Common Features of Legal Codification Experiences in China, Europe, and North America, 13 Duke Journal of Comparative and International Law 1, 27-28 (2002).