Nudo gordiano - Γόρδιος Δεσμός - Ισπανία

Τι σχέση έχει ο Γόρδιος Δεσμός με την Ισπανία, θα αναρωτηθεί κάποιος.

"Tanto monta", αναγράφεται στον θυρεό (escudo) των Ισπανών Καθολικών Βασιλέων, Fernando de Aragón y Isabel de Castilla.

Οι ιστορικοί θεωρούν ότι ήταν ο Ισπανός διανοούμενος της εποχής εκείνης Antonio de Nebrija (1441-1522), αυτός που έδωσε την ιδέα στον Βασιλιά Φερδινάνδο (Fernando) να χρησιμοποιήσει τον Γόρδιο δεσμό ως προσωπικό σύμβολο (ζυγός με κορδόνι λυτό), μαζί με το μόττο "tanto monta", συντόμευση της φράσης "Tanto monta cortar como desatar", "το ίδιο κάνει το να το κόψω με το να το λύσω", φράση που (κατά τον μύθο; αλήθεια;) είπε ο Μέγας Αλέξανδρος. Στην περίπτωση του Ισπανού βασιλιά, εξέφραζε την παράδοση του Βασιλείου της Αραγωνίας να επεκτείνεται στη Μεσόγειο.

Από προσωπικό έμβλημα του Fernando de Aragón, αναγράφηκε στη συνέχεια στον θυρεό των Καθολικών Βασιλέων, Fernando de Aragón y Isabel de Castilla.

                                                   Ο Γόρδιος Δεσμός στη Zaragoza

                                               Fernando de Aragón y Isabel de Castilla

                                                 Ο Γόρδιος δεσμός στην Alhambra

(Από το βιβλίο μου "Δικαιικές επιρροές στο πλαίσιο του Συγκριτικού Δικαίου"):

Ισπανία – Ένας πρώιμος νομικός πλουραλισμός; Η αρμονία των ποικίλων νομικών παραδόσεων και η επιρροή τους στις «νέες χώρες»

            Είναι απολύτως γνωστό, σημειώνεται, ότι η νομική ποικιλότητα στην Ιβηρική Χερσόνησο ξεκίνησε κατά τον πρώιμο Μεσαίωνα, ιδιαιτέρως στο πλαίσιο της Reconquista, της Χριστιανικής ανακατάκτησης της περιοχής από την Ισλαμική κυριαρχία[1]

            Η Ισλαμική κατάκτηση του Χριστιανικού Βησιγοτθικού Βασιλείου άρχισε το 701-712 μ.Χ. και επεκτάθηκε στο μεγαλύτερο τμήμα της Χερσονήσου, εκτός από μεγάλα τμήματα της Γαλικίας, την Αστούριας, την Καντάβρια και τη Χώρα των Βάσκων. Επειδή ακριβώς δεν κατάφεραν οι Μουσουλμάνοι να κατακτήσουν όλη την Ιβηρική Χερσόνησο, αναδύθηκαν αρκετά ανεξάρτητα βασίλεια και ανεξάρτητες κομητείες στις μη κατακτηθείσες περιοχές: Αστούριας, Λεόν, Καστίλλη, Ναβάρρα, Αραγωνία, Καταλωνία.

            Η ιδέα της Reconquista γεννήθηκε στην Αστούριας, όπου ήδη ο Βασιλιάς Pelayo (718-737 μ.Χ.) είχε διακηρύξει την πρόθεσή του να επιτύχει τη salus Spanie (τη «σωτηρία της Ισπανίας») και την παλινόρθωση της κυριαρχίας των Γότθων. Η νίκη του επί των Μουσουλμάνων στην Covadonga, το 722, θεωρείται παραδοσιακά ως η έναρξη της Reconquista.

            Η Reconquista ολοκληρώθηκε σε χρονική περίοδο περίπου 800 ετών. Κατά τον 13^ο αιώνα, το μόνο Ισλαμικό προπύργιο στην Ισπανία ήταν η Γρανάδα, η οποία ανακατακτήθηκε το 1492, οπότε και υπάχθηκε όλη πλέον η Χερσόνησος υπό τη Χριστιανική κυριαρχία[2].

            Κατά τη μακρά αυτή διαδικασία της Ανακατάκτησης – και ήδη από τον 13^ο αιώνα, αναδύθηκαν στη Χερσόνησο πέντε Ισπανικά Βασίλεια, της Λεόν, της Καστίλλης, της Αραγωνίας-Καταλωνίας, της Ναβάρρας και της Πορτογαλίας. Τα Βασίλεια αυτά είχαν εξ αρχής πολιτική και δικαιική αυτονομία. Στη συνέχεια επιτεύχθηκε πολιτική ενότητα Καστίλλης και Αραγωνίας (λόγω γάμου των μοναρχών)  στην οποία ενσωματώθηκε και η Ναβάρρα το 1512.

            Η πολιτική ενοποίηση δεν συνεπέφερε και ενοποίηση δικαίων. Βασικό χαρακτηριστικό της Ισπανικής μοναρχίας, μετά τον γάμο του Fernando και της Isabel, ήταν η συμβατότητα της πολιτικής ενότητας με τη νομική ποικιλότητα ή με το νομικό πλουραλισμό.

            Η μεταφορά, στις αρχές του 16^ου αιώνα, του δικαίου της Καστίλλης στην περιοχή που σήμερα ονομάζουμε Λατινική Αμερική, ήταν η πρώτη μεταφύτευση δικαίου στην περιοχή αυτή[3]. Ακριβέστερα, οι Ισπανοί Καθολικοί Βασιλείς είχαν ήδη καθορίσει τις νομικές βάσεις διακυβέρνησης του νέου κόσμου – που δεν είχε ακόμα ανακαλυφθεί, αλλά επρόκειτο – με τις Capitulaciones de Santa Fe, της 17^ης Απριλίου 1492, πριν καν ο Χριστόφορος Κολόμβος ξεκινήσει για το άγνωστο[4]. Υποστηρίζεται πως οι Ισπανοί κατακτητές μετέφεραν κατά κάποιον τρόπο μαζί τους και τη νομοθετική και γενικότερα δικαιική σύγχυση που επικρατούσε στην Καστίλλη, όπου οι νομικοί που είχαν σπουδάσει Ρωμαϊκό δίκαιο – αλλοδαπό δίκαιο par excellence, σημειώνεται – κατέφευγαν σε αυτό, στις υποθέσεις που αναλάμβαναν, παρακάμπτοντας το βασιλικό δίκαιο της Καστίλλης, με αποτέλεσμα αβεβαιότητα δικαίου σε πολύ μεγάλο βαθμό[5].

            Αναπόφευκτα, οι κρίσεις στην Ισπανία και καθ’ όλη τη διάρκεια της αποικιοκρατίας της επηρέαζαν και τις αποικίες της[6].

---

[1] A. Masferrer, Plurality of Laws, Legal Traditions and Codification in Spain, 4 J.Civ.L.Stud. (2011), 419, 431, http://digitalcommons.law.lsu.edu/jcls/vol4/iss2/11.

[2] A. Masferrer, Plurality of Laws, Legal Traditions and Codification in Spain, 4 J.Civ.L.Stud. (2011), 419, 431 σημ. 37, http://digitalcommons.law.lsu.edu/jcls/vol4/iss2/11.

[3] A. Parise, Legal Transplants and Codification: Exploring the North American Sources of the Civil Law of Argentina (1871), ISAIDAT Law Review Vol. 1, Iss. 2, 2010, 1, 3.

[4] J.M. Castán Vásquez, El sistema de derecho privado iberoamericano, Est.Der. 28 (1969) 5, 12.

[5] Βλ. και J. Kleinheisterkamp, Development of Comparative Law in Latin America, in: The Oxford Handbook of Comparative Law (M. Reimann & R. Zimmermann, eds.), Oxford University Press, (2006) 2008, 261, 264-265, ο οποίος αναφέρει και ότι οι Ισπανοί Βασιλείς, αηδιασμένοι από τις δικαστηριακές πρακτικές και θέλοντας να διατηρήσουν την τάξη στη νέα ήπειρο, απαγόρεψαν το 1509 στους δικηγόρους να ταξιδέψουν στις Δυτικές Ινδίες (όπως έλεγαν την περιοχή). Η απαγόρευση αυτή καταργήθηκε μόνον όταν θεωρήθηκε ότι είχε ρυθμισθεί επαρκώς η νομική πρακτική στις Δυτικές Ινδίες, δηλαδή το 1563. Εν τούτοις, όπως σημειώνει, η σύγχυση συνεχίσθηκε. 

[6] Για τις προσπάθειες αντιμετώπισης των οικονομικών κυρίως κρίσεων και την αύξηση της κερδοφορίας των αποικιών προς όφελος του Ισπανικού στέμματος, βλ. και B.P. Owensby, Between Justice and Economics. “Indians” and Reformism in Eighteenth-Century Spanish Imperial Thought, in: Legal Pluralism and Empires, 1500-1850 (L. Benton & R.J. Ross, eds.), New York University Press, New York and London 2013, 143.

                                     Ο θυρεός των Ισπανών Καθολικών Βασιλέων