Χαλασοχώρηδες!

Μια απίστευτα ωραία θεατρική παράσταση!!! Οι Χαλασοχώρηδες - του μέγιστου Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

Μόλις επέστρεψα. Είμαι ευγνώμων στον Γιάννη Μακριδάκη που μου μίλησε για την παράσταση αυτή - σήμερα, μετά το τέλος της, ο ίδιος, μαζί και με τον Ηλία Νικολακόπουλο, συζήτησαν γενικότερα για τα πολιτικά στοιχεία του έργου αυτού και για το αν και κατά πόσον συνεχίζουν να ισχύουν τα επισημαινόμενα στο έργο από τον Παπαδιαμάντη και στην εποχή μας.

Λατρεύω τον Παπαδιαμάντη! Λατρεύω τη γλώσσα του, το ακατανόητο και γραφικό για τους ανθρώπους χωρίς φιλότιμο ήθος του (π.χ. το ότι επέστρεψε σε έναν εκδότη, ένα τμήμα του χρηματικού ποσού που του έδωσε, λέγοντας ότι ήταν πολλά και ότι δεν το χρειαζόταν!!), τη δειλία του, τη ντροπαλοσύνη του, τις μεταφράσεις του (έχετε διαβάσει π.χ. τη μετάφρασή του στο "Έγκλημα και τιμωρία", του Ντοστογιέφσκυ; πρόκειται για αριστουργηματικό Παπαδιαμαντικό Ντοστογιέφσκυ!!).

Δεν μπορούσα να φανταστώ την πρωτοτυπία της παρουσίασης του έργου του αυτού. Δεν σας λέω λεπτομέρειες, διότι ΟΦΕΙΛΕΤΕ να πάτε να το δείτε!!!

Όλοι οι ηθοποιοί είναι ΥΠΕΡΟΧΟΙ! Κώστας Παπακωνσταντίνου (και σκηνοθέτης της παράστασης, δεν έχω λόγια),  Ροζαμάλια Κυρίου (απίστευτη φατσούλα, παίζει το κάθε μόριο του προσώπου της!), Παναγιώτης Σούλης (η ..λαγνεία με την οποία αγκαλιάζει σε κάποια στιγμή το βάθρο του ομιλητή, είναι όλα τα λεφτά!), Ελισσαίος Βλάχος, Παύλος Εμμανουηλίδης, Δημοσθένης Ξυλαρδιστός (σε όλη τη διάρκεια της παράστασης, άλλαζαν συνέχεια οι δείκτες όσον αφορά στο ποιος ήταν καλύτερος), Αγγελική Μαρίνου (ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ! - όταν, μετά την παράσταση, αναρωτηθήκαμε το γιατί θεωρούσαμε ότι έχουμε ξανασυναντηθεί, βρήκαμε το πού: έχει τελειώσει το τμήμα Νομικής!! δηλαδή, δίκαιο και τέχνη στην πράξη!!)

Ο Παπαδιαμάντης είναι ένας από τους βασικούς λογοτέχνες, το έργο των οποίων "χρησιμοποιείται", δηλαδή αναλύεται, από τους μύστες της σχολής του "Δικαίου και λογοτεχνίας". Ακόμα ένας λόγος για να χαίρομαι που ήμουν εκεί, σήμερα.

Παλιά έλεγα ότι αν είχα ελεύθερο χρόνο, θα πήγαινα ίσως και καθημερινά στο θέατρο και κυρίως σε έργα με μη - ακόμα! - επώνυμους ηθοποιούς, διότι εκεί είναι που ανακαλύπτει κανείς διαμάντια. Δεν έχω ελεύθερο χρόνο, κάτι ώρες στριμωγμένες τις χρειάζομαι για άλλο τομέα τέχνης, τον χορό. Δεν μπορεί κανείς να τα έχει όλα, εννοείται. Πάντα διαβάζω όμως πολύ για πολλούς τομείς τέχνης - και για τα θεατρικά έργα που ανεβαίνουν. Και είχα και έχω πολλούς και πολλές ηθοποιούς "συμμαθητές" και "συμμαθήτριες" στα μαθήματα χορού. Και ξέρω τον μόχθο τους και τις αγωνίες τους.

                                          Τους εύχομαι ολόψυχα τα καλύτερα!!

                                               Και σ'ευχαριστώ πολύ, Γιάννη!


                 Η παράσταση, εκτός των άλλων, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια τέλεια χορογραφία!
                                            Κάτι σαν τη "Sutra" του  Cherkaoui, ας πούμε!

Καλό μήνα!! Και αν ισχύει αυτό που έλεγαν παλιά, πως ό,τι γίνεται την πρώτη του μηνός, γίνεται όλο τον μήνα, χαίρομαι πάρα πολύ, αυτό σημαίνει ότι ο Δεκέμβριος θα είναι πολύ ωραίος μήνας!

Τουρισμός - ξενοδοχεία

Μετά το τόσο όμορφο θέμα της προηγούμενης ανάρτησης, μάλλον θα σας φανεί ... πολύ πεζό το θέμα της παρούσας ανάρτησης. Με είχε παιδέψει απίστευτα, θυμάμαι. Και ήμουν και ...όλο γκρίνια, διότι από κάποια παρεξήγηση (ενδεχομένως...) είχαν διαλέξει τα ωραιότερα θέματα εισηγήσεων άλλοι και είχαν μείνει κάποια θέματα με πολύ μεγάλη πρακτική χρησιμότητα, αλλά ..όσο και να το κάνεις, όχι και τόσο ευχάριστα... βλέπε, δηλαδή, το κατωτέρω!

Σπέσιαλ αφιερωμένη η σημερινή ανάρτηση στον τέως μεταπτυχιακό μου φοιτητή και νυν στρατευμένο Σπύρο Ορφανό, που - καλοπροαίρετα μεν, ..αγχωτικά δε! - μου έλεγε, όσον καιρό εγώ έψαχνα να βρω το γλίσχρο υλικό: "Είμαι πολύ περίεργος τί θα πείτε για το θέμα αυτό"!! "Και εγώ είμαι περίεργη", του απαντούσα!!

Γεια σου Σπυράκο!

Οι φωτογραφίες είναι από ξενοδοχεία στα οποία έχω μείνει, σε διάφορα κράτη, στα οποία είχα πάει για συνέδρια ή συναντήσεις επιτροπών. Περιττό να σας πω ότι μετά το διάβασμα που είχα κάνει για το κατωτέρω θέμα και έχοντας δει λεπτομέρειες τεχνικές της πυρασφάλειας (τις οποίες δεν έχω συμπεριλάβει στο κείμενο), πάντα πλέον σκέφτομαι τα ζητήματα αυτά, όταν πάω στα ξενοδοχεία! 

Stanford Park Hotel - Νοέμβριος 2013

Andel's Hotel - Σεπτέμβριος 2010

          Η πυρασφάλεια στα ξενοδοχεία κατά την ευρωπαϊκή νομοθεσία*

               Ελίνα Ν. Μουσταΐρα

Ι.          Ο τουρίστας είναι καταναλωτής, αφού είναι τελικός αποδέκτης των τουριστικών υπηρεσιών. Σε ορισμένες περιπτώσεις δε, είναι ένας καταναλωτής με ειδική χρεία προστασίας, αφού μπορεί να βρεθεί σε χώρα συχνά άγνωστή του, μακριά από τη συνήθη διαμονή του, μακριά από τους τόπους που γνωρίζει, υπό συνθήκες ιδιαίτερες, σε τόπο όπου η γλώσσα που ομιλείται σε πολλές περιπτώσεις του είναι άγνωστη, όπου το νομικό καθεστώς είναι διαφορετικό, κλπ, κλπ.

            Ο τουρισμός είναι ένας από τους τομείς που παρουσιάζουν τις μεγαλύτερες δυνατότητες αύξησης και δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Επιπλέον συντίθεται από μια πολλαπλότητα δραστηριοτήτων με διαφορετικά χαρακτηριστικά παραγωγής, έτσι ώστε μπορεί να προσφέρει δυνατότητες εργασίας σε μια πολύ ευρεία ποικιλία επαγγελματιών[1].

            Υπάρχει «τουριστικό δίκαιο»; Και πώς ορίζεται αυτό; Αν, όπως σημειώνεται, επικεντρωθούμε στις συμβατικές σχέσεις που γεννιούνται μεταξύ των τουριστών, των παρόχων υπηρεσιών και του κράτους, τότε προφανώς υπάρχει. Από την άλλη, το γεγονός ακριβώς ότι τα περισσότερα υπάρχοντα κείμενα επικεντρώνονται ακριβώς στις σχέσεις αυτές, συσκοτίζει κατά κάποιον τρόπο το πολυδιάστατο του δικαίου. Υπ’αυτή την εννοιολογική προοπτική, λένε, δεν υπάρχει ένα ξεχωριστό τουριστικό δίκαιο. Ναι μεν είναι σαφής η σημαντικότητα του τουρισμού ως αντικειμένου νομικών μελετών,  παραμένει εν τούτοις εν αμφιβόλω η φύση των σχετικών αποκτώμενων γνώσεων. Στερείται επαρκούς θεωρητικής και μεθοδολογικής θεμελίωσης που θα του επέτρεπε να διαμορφωθεί και να εξελιχθεί ως ένας συγκεκριμένος διακριτός δικαιικός κλάδος[2]. Αμφισβητείται πλέον συχνότατα, άλλωστε, και η θέση ότι οι τουριστικές σπουδές αποτελούν αποκλειστικά μια κοινωνική επιστήμη. Υποστηρίζεται ότι μια τέτοια μονομερής θεώρηση του τουρισμού ως ενός κατά βάση κοινωνικού φαινομένου, βασίζεται σε μια από τις βασικές θέσεις της κοινωνικής θεωρίας, δηλαδή στην κατασκευή του κοινωνικού ως ενός ξεχωριστού πεδίου αναφοράς[3]. Φαίνεται όμως πιο κοντά στην πραγματικότητα η θέση ότι ο τουρισμός αποτελεί ένα σύνθετο και γενικευμένο φαινόμενο με αποδεδειγμένη κοινωνικοοικονομική σημασία, που ενδιαφέρει περισσότερους κλάδους[4].

ΙΙ.         Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για έναν τομέα εξαιρετικά σημαντικό οικονομικά για την Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν μπορούμε ακόμα να μιλήσουμε για μια πραγματική κοινοτική πολιτική, αλλά μάλλον για ένα πεδίο κανονιστικο με σχετικά πρόσφατη δημιουργία και σε συνεχή αναβρασμό. Οι κανόνες αυτοί είναι είτε «ήπιο δίκαιο», και συγκεκριμένα αποφάσεις ή συστάσεις που στην πλειοψηφία τους χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1980, είτε δεσμευτικοί, δηλαδή οδηγίες, κανονισμοί, αποφάσεις του ΔΕΚ.

Πρόκειται για έναν τομέα που, μη έχοντας μια ξεχωριστή δική του κοινοτική πολιτική, αφορά και ενδιαφέρει πεδία ποικίλα, όπως την προστασία των καταναλωτών και χρηστών, τις μεταφορές, την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, εμπορευμάτων και υπηρεσιών, την προστασία του περιβάλλοντος. Έμμεσα επίσης σχετίζεται και με τομείς άλλους, όπως π.χ. αυτόν της υγείας[5] - όπως σημειώνεται, οι τομείς που μπορεί να έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με τον τουρισμό είναι σχεδόν άπειροι. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι το οικονομικό ενδιαφέρον που έχει ο τουρισμός για την Ευρώπη είναι πολύ μεγάλο, αφού πρόκειται για την περισσότερο επισκεπτόμενη ήπειρο στον κόσμο: 6 κοινοτικές χώρες περιλαμβάνονται μεταξύ των 10 σημαντικότερων προορισμών των ταξιδιωτικών πρακτορείων. Για παράδειγμα, το 2008 υπολογίσθηκαν οι αφίξεις τουριστών στην Ευρώπη σε 500 εκατομμύρια – αριθμό που αντιπροσωπεύει το 53% του παγκόσμιου συνολικού αριθμού τουριστών – και 434 δισεκατομμύρια δολάρια έσοδα από τον τουρισμό[6].

Κρίνεται ως αξιοσημείωτη η απουσία αναφοράς στον τουρισμό, στο αρχικό κείμενο των Συνθηκών. Με τις τροποποιήσεις των Συνθηκών που υιοθετήθηκαν στο Μάαστριχτ το 1992, συμπεριελήφθη στο άρθρο 3 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας μια αναφορά στη δυνατότητα υιοθέτησης μέτρων «στα πεδία της ενέργειας, της αστικής προστασίας και του τουρισμού».

Στη δεκαετία του 1980 παρατηρείται ένα κάποιο ενδιαφέρον για τον τουρισμό, εκ μέρους των κοινοτικών θεσμικών οργάνων. Στο υποτυπώδες αρχικά παράγωγο ήπιο δίκαιο περιλαμβάνεται και η Σύσταση του Συμβουλίου της 22.12.1986 για την πυρασφάλεια στα υπάρχοντα ξενοδοχεία.

Όπως ορίζεται και στην Έκθεση της Επιτροπής για την εφαρμογή της Σύστασης, που συντάχθηκε το 2001, «η επιλογή του νομικού μέσου, η σύσταση του Συμβουλίου, υπαγορεύτηκε από την ανάγκη να ληφθεί υπόψη η πολυπλοκότητα του προβλήματος και η ποικιλία των καταστάσεων που έχουν παρατηρηθεί, καθώς και από την πολυμορφία των εθνικών κανονιστικών πλαισίων σε ό,τι αφορά το θέμα».

Στο Παράρτημα της Σύστασης περιλαμβάνονται τεχνικές διατάξεις που αφορούν στις εξόδους κινδύνου, στα χαρακτηριστικά κατασκευής, στις επενδύσεις των χωρισμάτων και στις διακοσμήσεις, στον ηλεκτρικό φωτισμό, στις εγκαταστάσεις θέρμανσης στα συστήματα εξαερισμού, στον πυροσβεστικό εξοπλισμό, συστήματα συναγερμού και ειδοποίησης και τέλος στις οδηγίες ασφάλειας.

ΙΙΙ.        Στην Έκθεση που αναφέρθηκε ανωτέρω, σημειώνεται ότι κάποιες κοινοτικές πρωτοβουλίες συμπληρώνουν και υποστηρίζουν τις προσπάθειες σε εθνικό επίπεδο, σε σχέση με την πυρασφάλεια των ξενοδοχείων. Τέτοιες είναι π.χ. η Οδηγία 89/106.ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21.12.1988, για την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών όσον αφορά στα προϊόντα του τομέα των δομικών κατασκευών, και η Οδηγία 89/654/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 30.11.1989, για την ασφάλεια και την υγεία στους χώρους εργασίας. Και σε άλλες Οδηγίες υπάρχουν διατάξεις που συμβάλλουν άμεσα ή έμμεσα στην πυρασφάλεια των ξενοδοχείων.

            Αναφέρονται επίσης στην Έκθεση, τα συμπεράσματα μιας μελέτης, στη γαλλική γλώσσα, για την πυρασφάλεια των ξενοδοχείων, που ολοκληρώθηκε το 1996 για λογαριασμό της Επιτροπής.

            Διαπιστώνονταν στη μελέτη αυτή, μεταξύ άλλων, ότι τα στοιχεία της Σύστασης σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις ενσωματώνονταν στις εθνικές διατάξεις και μπορούσαν άρα να θεωρηθούν ως ελάχιστα κριτήρια που πληρούνται απολύτως ή και με το παραπάνω στις περισσότερες περιπτώσεις, αλλά και ότι ο αντίκτυπος της Σύστασης στις εθνικές νομοθεσίες ήταν σε μεγάλο μέρος εξαρτημένος από το ήδη υπάρχον επίπεδο προστασίας κατά τη στιγμή έγκρισης της Σύστασης.

IV.       Σε νεώτερη μελέτη του 2006 (που δημοσιεύθηκε το 2008), του Τμήματος Οικονομικής και Επιστημονικής Πολιτικής (Policy Department. Economic and Scientific Policy) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τα γενικά συμπεράσματα ήσαν τα εξής:

            Η Σύσταση του 1986 δεν έχει μεταφερθεί στις εθνικές νομοθεσίες με συνέπεια. Όπως σημειωνόταν και στην έκθεση της Επιτροπής, του 2001, ενώ όλα τα κράτη μέλη είσαν ενσωματώσει τη Σύσταση στο νομικό τους πλαίσιο, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, κάποια κράτη επέλεξαν να την εφαρμόζουν μόνο σε νέες κατασκευές.

            Ερευνώντας και καταγράφοντας τις αντιδράσεις όλων των μερών στα οποία αφορά το θέμα της πυρασφάλειας στα ξενοδοχεία, τα γενικά συμπεράσματα ως προς το αν το θέμα χρήζει περαιτέρω νομοθετικής επεξεργασίας στο πλαίσιο της Ε.Ε., είναι τα εξής:

            Οι οργανώσεις καταναλωτών, ως εκπρόσωποι των πελατών των ξενοδοχείων, που εμφανίζονται ως καταναλωτές – χρήστες, απαιτούν την έκδοση Οδηγίας που θα αφορά ευρύτερα την πυρασφάλεια στα ξενοδοχεία και θα καλύπτει όλα τα κτίρια, ανεξαρτήτως παλαιότητας και χωρητικότητας.

            Η βιομηχανία συστημάτων πυρός και ασφάλειας ζητά ένα δεσμευτικό νομικό κείμενο που θα αφορά γενικά στην πυρασφάλεια, αλλά που δεν θα περιορίζεται στα ξενοδοχεία, αλλά που θα καλύπτει και όλα τα κτίρια όπου κοιμούνται άνθρωποι, π.χ. τα νοσοκομεία. Θεωρούν οι εκπρόσωποί της, ότι τα βασικά προβλήματα ασφάλειας στα ξενοδοχεία σχετίζονται με τη μη εφαρμογή της υπάρχουσας νομοθεσίας, ιδιαιτέρως όσον αφορά στις διαδικασίες διαχείρισης ασφάλειας και στην εκπαίδευση σχετικά.

Οι εκπρόσωποι της ξενοδοχειακής βιομηχανίας, στην πλειοψηφία τους, θεωρούν ότι δεν χρειάζονται επιπλέον νομοθετικά μέτρα. Πιστεύουν ότι βασικό στοιχείο είναι η εκπαίδευση του προσωπικού και η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των εκπροσωπούντων τα διάφορα κράτη μέλη, ώστε η πρακτική εμπειρία που έχει αποκτηθεί σε κάθε κράτος μέλος να καταστεί γνωστή και στα άλλα και να αξιοποιηθεί κατάλληλα.

V.        Την 1^η Φεβρουαρίου 2010, η HOTREC[7] δημοσίευσε κατευθυντήριες γραμμές (guidelines) για την πυρασφάλεια των ξενοδοχείων στην Ευρώπη, τις οποίες είχε συντάξει ως ένα προαιρετικό εργαλείο. Εναπόκειται στις εθνικές ξενοδοχειακές ενώσεις το αν θα τις προτείνουν στα μέλη τους καθώς και σε άλλα ενδιαφερόμενα μέρη στις χώρες τους. Στις κατευθυντήριες αυτές γραμμές ορίζονται, μεταξύ άλλων, τα εξής:

Κατ’αρχάς προτάσσεται ότι στην περίπτωση φωτιάς, πρωτεύει η ασφάλεια των επισκεπτών, των υπαλλήλων καθώς και των επιχειρούντων την αντιμετώπισή της. Επίσης τονίζεται πως στους πολίτες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας θα πρέπει να παρέχεται ο ίδιος βαθμός ασφάλειας, σε οποιοδήποτε κράτος μέλος και αν βρίσκονται.

Επίσης στο Προοίμιο ορίζεται πως, σε αντιστοιχία με τη Σύσταση του Συμβουλίου 86/666/ΕΕΚ, οι βασικοί στόχοι θα πρέπει να είναι:

-       Η μείωση του κινδύνου ανάφλεξης

-       Η πρόληψη της επέκτασης φλογών και καπνού

-       Η εξασφάλιση της ασφαλούς εξόδου από τους χώρους όλων των ανθρώπων

-       Η δυνατότητα των υπηρεσιών επειγόντων περιστατικών να αναλάβουν δράση.

Σημειώνεται στο κείμενο αυτών των κατευθυντήριων γραμμών, πως ήδη οι κανόνες που ισχύουν στα κράτη μέλη, σε τοπικό και σε εθνικό επίπεδο, ακολουθούν πιστά τις προτάσεις της Σύστασης του Συμβουλίου, του 1986, και επιτυγχάνουν τους στόχους της. Τονίζεται, εξάλλου, ότι οι εθνικοί, περιφερειακοί και τοπικοί κανόνες συνεχίζουν να είναι τα μόνα νομικά κείμενα που επιβάλλουν υποχρεώσεις στους ασχολούμενους με ξενοδοχειακές επιχειρήσεις και ότι πάντα προηγούνται έναντι ενδεχόμενων αντιφατικών διατάξεων των προκείμενων κατευθυντήριων κανόνων.

Η εφαρμογή αυτών των κανόνων/γραμμών σε μικρότερα ξενοδοχεία θα πρέπει να γίνεται κατά τρόπο μετρημένο και ρεαλιστικό. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται σε προστατευόμενα ιστορικά κτίρια, στα οποία η μορφή κατασκευής ή τα επιμέρους χαρακτηριστικά (π.χ. συχνά υπάρχει μόνο μία σκάλα) παρουσιάζουν προκλήσεις όταν χρησιμοποιούνται ως εμπορικά ξενοδοχεία.

Στην Εισαγωγή των κανόνων/γραμμών αυτών σημειώνεται πως είναι σημαντικό να αναγνωρισθεί ότι τα κράτη μέλη, στη διάρκεια της ιστορίας τους έχουν υιοθετήσει και εφαρμόσει διαφορετικά τεχνικά μέτρα αναφορικά με το θέμα της πυρασφάλειας. Οι εθνικές κυβερνήσεις, κατά τη χρονική περίοδο από την έκδοση της Σύστασης μέχρι σήμερα, έχουν απορρίψει την ιδέα μιας σειράς ομοιόμορφων αναγκαίων προϋποθέσεων που θα καλύπτουν τον σχεδιασμό και τη διοίκηση των ξενοδοχείων στο πλαίσιο της Ε.Ε. Άλλωστε διαφέρει και η φύση των διαφόρων ξενοδοχείων στην Ευρώπη, τα οποία μπορεί να είναι από μικρά οικογενειακά μέχρι τμήματα αλυσίδας ξενοδοχείων και που μπορεί να βρίσκονται σε μικρές ή μεγάλες πόλεις, στην εξοχή, σε παραλίες ή σε ορεινές τοποθεσίες.

Οι κατευθυντήριες αυτές γραμμές παρέχονται στους σχεδιαστές, στους ιδιοκτήτες και στους διοικτητές ξενοδοχείων.

VI.       Στις 2 Απριλίου 2012, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανήγγειλε επισήμως την ετοιμαζόμενη αναθεώρηση της Σύστασης του 1986, με βάση εν μέρει τη μεθοδολογία της HOTREC MBS (management, building, systems). Η διαδικασία αναθεώρησης θα ξεκινούσε με την οργάνωση ενός σχετικού εργαστηρίου, την 11.6.2012, στο οποίο είχα προσκληθεί ενδιαφερόμενοι παράγοντες.

            Στο σημείωμα που συνόδευε την πρόσκληση, η Επιτροπή ανέφερε πως «ο σκοπός αυτής της πρωτοβουλίας είναι η ενημέρωση των τεχνικών προϋποθέσεων για την πυρασφάλεια των ξενοδοχείων όπως αυτές τίθενται στην υπάρχουσα Σύσταση, ώστε να ληφθούν υπόψη στοιχεία τα οποία τώρα λείπουν ή χρειάζονται βελτίωση». Σημειώνει επίσης ότι «η MBS μεθοδολογία προσφέρει εργαλεία για τη σημαντική βελτίωση των επιπέδων πυρασφάλειας των ξενοδοχείων στην Ευρώπη κατά τρόπο αποτελεσματικό και οικονομικά βιώσιμο». Θεωρεί η Επιτροπή ότι «η ενημέρωση και η βελτίωση του Τεχνικού Παραρτήματος της Σύστασης του Συμβουλίου για την πυρασφάλεια στα υπάρχοντα ξενοδοχεία με βάση τη MBS μεθοδολογία δεν θα προσθέσει επιπλέον προϋποθέσεις στις υπάρχουσες», αλλά μάλλον θα «προσφέρει στους διοικητές ξενοδοχείων μια σαφή θεώρηση αναφορικά με τους όρους της ασφάλειας»[8].

---

* Κείμενο της εισήγησής μου στο 3ο Συνέδριο Δικαίου του Τουρισμού, Χαλκιδική 27-30 Σεπτεμβρίου 2012. Δημοσιεύθηκε στο Σύγχρονα νομικά και αναπτυξιακά προβλήματα του ελληνικού τουρισμού (επιμ. Α.Γ. Κουτσουράδης), Έκδοση Ένωση Ξενοδοχείων Χαλκιδικής, 2013, σ. 243-247.

[1] P. Celma Alonso, Hacia una nueva política turística en la Unión Europea, Revista Andaluza de Derecho del Turismo No 3, 2010, 161, 164.

[2] J.C. Monterrubio/R. Colín, La inexistencia del derecho turístico. Un análisis conceptual, Estudios y Perspectivas en Turismo 18 (2009) 727, 728.

[3] M. Gren, Tourism Theory and the Earth, Annals of Tourism Research 39 (2012) 155, 156.

[4] F. Darbellay, Tourism as Complex Interdisciplinary Research Object, Annals of Tourism Research 39 (2012) 441.

[5] M.I. Torres Cazorla, La normativa comunitaria en materia turística y su aplicación por el Tribunal de Justicia Comunitario, Revista Andaluza de Derecho del Turismo No 4, 2010, 11, 12-13.

[6] A. González Alonso, Competencias comunitarias, estatales y autonómicas en materia de turismo, Estudios Turísticos, no 180 (2009) 65.

[7] Ευρωπαϊκή ένωση-ομπρέλλα ξενοδοχείων, εστιατορίων και καφενείων.

[8] HOTREC Hospitality Europe, Live from Brussels, Newsletter, Issue no 57, 20 April 2012.

                                                  Stanford Park Hotel - Νοέμβριος 2013

                                                           Hotel Kirstin - Ιούνιος 2013

Ζωή σαν δημιουργία - ή μήπως λέω το αυτονόητο;...

Πέρασα ένα πολύ όμορφο απόγευμα-βράδυ: Είχα πάει σε συνάντηση - συζήτηση του Χιώτη συγγραφέα Γιάννη Μακριδάκη, στο Free Thinking Zone, στη Σκουφά. Περίπου 3 ώρες γεμάτες εικόνες από μια ουσιαστική ζωή, διαφορετική ίσως από αυτή που [νομίζουν πως] ποθούν πολλοί και πολλές, πολύ πιο γεμάτη και γαλήνια, όμως, από εκείνη.

Σπάνιο - δυστυχώς... - να αντιστοιχεί η πραγματικότητα σε ό,τι φαντάζεται κανείς για κάποιον συγγραφέα του οποίου το έργο θαυμάζει. Ευτυχώς σήμερα δεν επαληθεύθηκε αυτό που είχα διαβάσει κάποτε ότι είχε πει ο Aldous Huxley (νομίζω), απευθυνόμενος σε όσους θαυμάζουν κάποιους συγγραφείς και θέλουν να τους συναντήσουν, πιστεύοντας ότι είναι τόσο "ανώτεροι" όσο και τα ιδανικά τα οποία αποτυπώνονται στα έργα τους. Είχε πει, λοιπόν: "Το να αρέσει σε κάποιον ένα βιβλίο και να θέλει να γνωρίσει τον συγγραφέα, είναι σαν να του αρέσει το φουά γκρα και να θέλει να γνωρίσει τη χήνα: καμία σχέση"!!!!!!!!!

Ευτυχώς, στην περίπτωση του Γιάννη Μακριδάκη, αυτή η σχέση υπάρχει! Και, εννοείται: αν δεν έχετε διαβάσει έργα του, χάνετε!

                                                         http://yiannismakridakis.gr/

                               Οι υπέροχες φωτογραφίες είναι του Lalo: http://lalomimar.blogspot.gr/

International Academy of Comparative Law - Académie Internationale de Droit Comparé

Σήμερα (επιτέλους...!) κατάφερα να ολοκληρώσω και να στείλω στον Γενικό εισηγητή, την εθνική εισήγηση που έχω αναλάβει για ένα από τα θέματα του συνεδρίου της International Academy of Comparative Law, το οποίο θα γίνει το καλοκαίρι του 2014, στη Βιέννη.

Τα συνέδρια της Διεθνούς Ακαδημίας Συγκριτικού Δικαίου γίνονται κάθε τέσσερα χρόνια, σε διαφορετικό κράτος. Η φωτογραφία που βλέπετε, είναι από το συνέδριο που είχε γίνει στην Ελλάδα, το 1994. Εκείνη τη χρονιά είχα την τιμή να έχω από κοινού με τον Καθηγητή Παναγιώτη Καργάδο, την Ελληνική εθνική εισήγηση για το θέμα: "Declining Jurisdiction in Private International Law". Γενικός εισηγητής ήταν ο J.J. Fawcett. Οι εθνικές εισηγήσεις στο θέμα αυτό, μαζί με τη Γενική εισήγηση, εκδόθηκαν το 1995 σε τόμο ξεχωριστό:
http://ukcatalogue.oup.com/product/9780198259596.do

Επίσης, οι Ελληνικές εθνικές εισηγήσεις όλων των θεμάτων του συνεδρίου δημοσιεύθηκαν στη Revue Hellénique de Droit International 1994.

Έδρα της International Academy of Comparative Law/Académie Internationale de Droit Comparé (IACL/AIDC), είναι το Παρίσι. Έχω την τιμή να έχω εκλεγεί μέλος της από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 (μετά από το συνέδριο της Βουλιαγμένης, αλλά και μετά από το συνέδριο του 1998, στο Bristol, όπου επίσης είχα εθνική εισήγηση, στο θέμα "La mise en oeuvre des sûretés dans le cadre d'une faillite internationale", εισήγηση που δημοσιεύθηκε στη Revue Hellénique de Droit International), μετά από πρόταση του Καθηγητού κ. Κ. Κεραμέως.

Παρίσι, Σεπτέμβριος 1989: Είχα πάει μία εβδομάδα για συμπληρωματικό υλικό για το διδακτορικό μου ("Η ισότητα των πιστωτών στο πτωχευτικό διεθνές δίκαιο"), που έγραφα εκείνη την εποχή με ρυθμούς ...φρενιτώδεις (πού να ήξερα τότε ότι τέτοιους ρυθμούς θα κρατούσα και στο μέλλον, εκούσια και ακούσια) και το οποίο εν τέλει παρέδωσα στον επιβλέποντα Καθηγητή μου, κ. Σπ. Βρέλλη, λίγο πριν τα Χριστούγεννα εκείνης της χρονιάς.

Και μια που το παρελθόν μονίμως διασταυρώνεται με παρόν και μέλλον, ιδού και μια φωτογραφία από το Μόναχο, όπου, το καλοκαίρι του 1991, είχα πάει για έρευνα στο Institut für Internationales Privatrecht und Rechtsvergleichung (Veterinärstrasse 5, μου άρεσε πολύ το όνομα του δρόμου!), Ludwig-Maximilians-Universität München, Juristische Fakultät. Έχω αναφερθεί και πάλι σε εκείνη την εποχή.

Για το συνέδριο του ερχόμενου καλοκαιριού, της Διεθνούς Ακαδημίας Συγκριτικού Δικαίου, μπορείτε να πληροφορηθείτε λεπτομερώς από την ηλεκτρονική διεύθυνση:

                          http://www.iacl2014congress.com                     

Εκατοστή ανάρτηση - εύχομαι να συνεχίσουμε με το ίδιο κέφι!

Αφού, λοιπόν, έχουμε γενέθλια (όλοι μαζί, αναγνώστες και εγώ!) ως blog σήμερα, ας βάλω φωτογραφίες χαρούμενες, αστείες, αισιόδοξες κυρίως.

Lotz, 2010: Χορός που προέκυψε αυθόρμητα, σε δείπνο αποχαιρετιστήριο, μετά τη Γενική Συνέλευση της Commission Internationale de l'Etat Civil, σε εστιατόριο απέναντι από το σπίτι όπου είχε γεννηθεί ο Chopin. Τη φωτογραφία την είχε βγάλει ο εξπέρ στο είδος, καλός φίλος και συνάδελφος, Κροάτης Nenad Hlaca.

Είχα ξεχάσει - οποίον όνειδος! - να βάλω αυτές τις φωτογραφίες, από συνάντηση με τους       μεταπτυχιακούς φοιτητές, μετά το τέλος των εξετάσεων του Ιουνίου.

     Η συγκεκριμένη φωτογραφία υπέστη, προφανώς, το καλλιτεχνικό άγγιγμα της Μαρίας Ψάρρα!

Άλλη μια από την υπέροχη βόλτα - συζήτηση για πολιτιστικά αγαθά, στο Μουσείο της Ακρόπολης, 7 Απριλίου 2013. Ο Αιμίλιος Κορωναίος φαίνεται προβληματισμένος! Δεν θυμάμαι τί λέγαμε!

Στο St Francis, στο San Francisco, 10 Νοεμβρίου 2013, όπου ήπιαμε καφέ με τον Νίκο (Στρίκο, που έκανε το μεταπτυχιακό του στο University of California, San Diego) και τον Διονύση (Μπερδεμπέ, που ετοιμάζει το διδακτορικό του στο Purdue University). Γεια σας παιδιά!

Ας πάμε και λίγο ..πίσω στον χρόνο: Στρασβούργο, 1990, λίγο πριν αρχίσουν η Γενική Συνέλευση και το συνέδριο της Union Internationale des Avocats. Δίπλα στον χώρο των συνεδριάσεων γινόταν ένα φεστιβάλ (ή ένα πανηγύρι, δεν ξέρω πώς να το πω...) τοπικών προϊόντων της Γαλλίας. Κυριαρχούσαν τα κρασιά, τα τυριά, τα παντός είδους (αναλόγως της περιοχής, δηλαδή) φουά γκρα, κλπ., κλπ. Στη φωτογραφία (αλλά και στην πραγματικότητα!) είχα αρκεσθεί στο ψωμί κάποιας περιοχής, δεν θυμάμαι ποιας. Τη φωτογραφία την είχε βγάλει (με δική μου μηχανή) ένας Αργεντίνος σύνεδρος. Έκανα παρέα (και τότε!) με όλους τους Ισπανόφωνους - και ήταν πολλοί και εγώ η μόνη (όπως σας έχω ξαναπεί) από Ελλάδα, ανάμεσα στους περίπου 1.000 σύνεδρους!

                                                     Καλή Κυριακή, καλή εβδομάδα!

Πολιτιστικά αγαθά - Patrimonio cultural - Cultural heritage

Στις συναντήσεις που είχαμε, με άξονα τα πολιτιστικά αγαθά, στο Stanford Law School, κάποιοι από εμάς είμαστε συγχρόνως και μέλη της Committee on Cultural Heritage Law, της International Law Association. Στο πλαίσιο της Επιτροπής αυτής, συνεργαζόμαστε κυρίως ηλεκτρονικά, αλλά έχουμε και συνάντηση (όσοι από εμάς μπορούμε) για επεξεργασία συγκεκριμένων θεμάτων κάθε δύο χρόνια σε διαφορετικό κράτος κάθε φορά. Το 2007 συναντηθήκαμε στο Λονδίνο. Και είχε προβλεφθεί δείπνο στο Βρετανικό Μουσείο... Και μεταξύ αστείου και σοβαρού, με κοιτούσαν με ανησυχία οι υπόλοιποι της Επιτροπής, μήπως τυχόν είχα πρόβλημα. Δεν θυμάμαι τί έλεγα, πιθανόν να τους είχα δηλώσει - και εγώ επίσης μεταξύ αστείου και σοβαρού - πως έλπιζα ότι το εστιατόριο του Μουσείου να ήταν μακριά από τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Είχαμε βγάλει και φωτογραφία, έξω από το Μουσείο, αλλά δεν το θυμόμουν. Μου το θύμισε ο πολύ καλός μου φίλος, γλυκύτατος Bob Paterson (τρίτος, από δεξιά, στη φωτογραφία), κατά τη συνάντησή μας στο Stanford. Μου είπε ότι δεν μου την είχε στείλει, διότι νόμιζε ότι δεν την ήθελα! Όμως του είπα ότι τη θέλω ....ανυπερθέτως!!! Και μου την έστειλε, ιδού:

Συνεχίζω να πιστεύω ότι και τα Γλυπτά (όπως και άλλα πολιτιστικά αγαθά, άλλων λαών, τα οποία αποτέλεσαν "λεία" στο παρελθόν και παραμένουν ...εκεί που δεν θα έπρεπε να παραμένουν) θα πρέπει να έρθουν πίσω, στην πατρίδα τους. Έχω γράψει για αυτά στο παρελθόν, εισηγήσεις σε διεθνή συνέδρια - έχετε τις περισσότερες σε προηγούμενες αναρτήσεις.

Το κείμενο που ακολουθεί, περιλαμβάνεται στο βιβλίο μου "Συγκριτικό Δίκαιο και Πολιτιστικά Αγαθά", Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2012. Τα θέματα αυτά είναι ανεξάντλητα (χαίρομαι πολύ γι'αυτό!) και όσο μπορώ, δεν θα πάψω ποτέ να ασχολούμαι μαζί τους.

Πολιτισμός – πολιτιστικά αγαθά

                                             Ελίνα Ν. Μουσταΐρα 

Θα μπορούσε να ορισθεί ή καλύτερα να περιγραφεί ο πολιτισμός ως εξής: το συνολικό δείγμα ανθρώπινων συμπεριφορών και των εκδηλώσεών τους στη σκέψη, στην ομιλία, στις ενέργειες και στα τεχνουργήματα, που μπορεί να περάσει στις επόμενες γενεές με τη βοήθεια συγκεκριμένων εργαλείων, της γλώσσας καθώς και αφηρημένων σκέψεων/εννοιών.

            Ο πολιτισμός, έννοια ευρύτερη της τέχνης, σημαίνει κατά μια άποψη δύο πράγματα. Κατά πρώτον, σημαίνει όλες εκείνες τις πρακτικές, όπως είναι οι τέχνες της περιγραφής, της επικοινωνίας και της αναπαράστασης, οι οποίες πρακτικές είναι σχετικά ανεξάρτητες από άλλα πεδία, όπως το οικονομικό, το κοινωνικό και το πολιτικό. Σε αυτές τις πρακτικές περιλαμβάνεται και το απόσταγμα των γνώσεων που προσφέρουν η εθνογραφία, η ιστοριογραφία, η φιλολογία, η κοινωνιολογία και η λογοτεχνική ιστορία. Κατά δεύτερον, ο πολιτισμός είναι μια έννοια που περιλαμβάνει ένα εκλεπτυσμένο και υψηλόφρον στοιχείο, το απόθεμα που κάθε κοινωνία έχει σχηματίσει από άριστες σκέψεις και γνώσεις. Αυτός ήταν ένας ορισμός που είχε δώσει ο Matthew Arnold στη δεκαετία του 1860. Ο Arnold πίστευε ότι ο πολιτισμός έχει τη δυνατότητα να απαλύνει, ίσως και να εξουδετερώσει, τις καταστροφές που επιφέρει η εμπορευματοποιημένη, αποκτηνώνουσα αστική ζωή[1]. Αυτή η δεύτερη έννοια πολιτισμού (the ‘opera-house’ definition of culture), καθαρά Δυτικής προέλευσης, εστιάζει στις τέχνες, όπως είναι η λογοτεχνία, η ζωγραφική, η λεγόμενη «σοβαρή» μουσική[2].

            Η αυξανόμενη αίγλη της ανθρωπολογίας και η αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας και της ανωτερότητας των Δυτικών ιδεών, ανέτρεψε κάποιες από τις αμέσως ανωτέρω απόψεις[3]. Έτσι, οι ανθρωπολογικοί ορισμοί του πολιτισμού αντιμετωπίζουν όλες ή σχεδόν όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες ως ισότιμα πολιτισμικές. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, οι εικαστικές τέχνες, η λογοτεχνία, η μουσική, δεν αποτελούν προνομιούχα παραδείγματα πολιτισμού, παρά είναι απλώς συγκεκριμένες πολιτισμικές δραστηριότητες των ανθρώπων, μεταξύ πολλών ειδών πολιτισμικών δραστηριοτήτων[4]. Η θεώρηση αυτή του πολιτισμού έχει συμβάλει σημαντικά στην κατανόηση και στην ενίσχυση των δραστηριοτήτων των σχετιικών με την πολιτιστική ιδιοκτησία ή κληρονομιά διαφόρων λαών, ομάδων ανθρώπων. Ο πολιτισμός, δηλαδή, με αυτή την έννοια αποτελεί στοιχείο της ταυτότητας των ανθρώπων[5].

Ο πολιτισμός δίνει στους ανθρώπους αυτοσυνειδησία, απαντήσεις σε ερωτήματα του τύπου: ποιοί είναι, πού ανήκουν, πώς πρέπει να συμπεριφέρονται και τί πρέπει να κάνουν[6]. Οι κοινότητες των ανθρώπων, άλλωστε, οφείλουν σε μεγάλο βαθμό τη σύστασή τους στις «αφηγήσεις» (narratives) περί της προέλευσής τους[7]. Όσο πιο βαθειές είναι οι ρίζες αυτής της προέλευσης, τόσο περισσότερο νοηματοδοτείται η ζωή τους, τεράστια άρα η σημασία των υλικών και άυλων εκφράσεων του πολιτισμού τους. Το δίκαιο επίσης είναι ένας άριστος αποθηκευτικός χώρος ιστοριών, αλλά και μια ανεξάντλητη πηγή υλικού για την κατανόηση του πώς, υπό συγκεκριμένες περιστάσεις, λέμε αυτές τις ιστορίες για τους εαυτούς μας, με τρόπους που διαμορφώνουν την ίδια την πραγματικότητα που πρέπει, με τη σειρά τους, να αντιμετωπίσουν οι ιστορίες αυτές[8].

Ο πολιτισμός, ως ευρεία έννοια, περιλαμβάνει γενικότερες αξίες όπως κοινωνική συνεκτικότητα, αυτονομία κοινοτήτων, πολιτική αναγνώριση, ανησυχίες για ακατάλληλες μορφές πολιτισμικής ιδιοποίησης, για παραπλάνηση, για απώλεια γλωσσών και τοπικών, παραδοσιακών, γνώσεων. Σε αυτές τις γενικές αξίες, άλλωστε, βασίζονται και πολιτισμικές διεκδικήσεις πολλών περιθωριοποιημένων ανθρώπινων κοινοτήτων, για τις οποίες ο πολιτισμός αποτελεί έννοια βασική για την επιβεβαίωση της ταυτότητάς τους και την υπεράσπιση της τοπικής αυτονομίας τους[9].

Α. Σε ποιον «ανήκει» ένας συγκεκριμένος πολιτισμός;

Από την εποχή, κυρίως, του Vasari, του πρώτου βιογράφου ιταλών καλλιτεχνών[10], του «εφευρέτη της Αναγέννησης», εστιάσθηκε περισσότερο το ενδιαφέρον των Δυτικών στο πρόσωπο του καλλιτέχνη. Μέχρι τότε – αλλά και τώρα ακόμα σε άλλες κυρίως πλην των Δυτικών κοινωνίες – επίκεντρο της παρατήρησης και ενδεχομένως και του θαυμασμού ήσαν τα ίδια τα έργα (καλλιτεχνήματα)[11].

Αναλόγως του πού θα εστιάσει κανείς, στον καλλιτέχνη-δημιουργό ή στο συγκεκριμένο έργο του, και ποια «συμφέροντα» θα προκρίνει, ανακύπτουν και διαφορετικά ζητήματα – και νομικά. Επίσης, αναλόγως του σε ποιού κράτους δικαστήριο θα ξεκινήσει ενδεχόμενη δίκη αφορώσα έργα τέχνης, θα υπάρξει και – πιθανότατα – θα κρίνεται και η έκβαση της σχετικής υπόθεσης: Αν μεν πρόκειται για καθαρά εσωτερική υπόθεση, το δικαστήριο θα εφαρμόσει υποχρεωτικά το δίκαιο του κράτους του. Αν πρόκειται για υπόθεση με στοιχεία αλλοδαπότητας – π.χ. διεκδίκηση έργου τέχνης παρανόμως εξαχθέντος από ένα κράτος σε άλλο -, το δικαστήριο θα εφαρμόσει το δίκαιο στο οποίο θα τον παραπέμψει ο σχετικός κανόνας ιδιωτικού διεθνούς δικαίου του κράτους του. Το δίκαιο αυτό μπορεί να είναι το δίκαιο του κράτους του ή κάποιο άλλο δίκαιο. Αναλόγως του σε ποιά συμφέροντα εστιάζει το εφαρμοστέο δίκαιο, ποιά συμφέροντα προκρίνει, είτε αναφορικά με το έργο τέχνης είτε αναφορικά με τον δημιουργό του έργου αυτού, θα έχουμε ενδεχομένως και διαφορετικά αποτελέσματα[12].

Αν μιλήσουμε για «καταγωγή» του έργου, πλέον στη Δύση παρεμβαίνει, διεκδικώντας κάποιου είδους αναγνώριση, και η καταγωγή του συγκεκριμένου δημιουργού, κάτι που δεν είναι κατανοητό ή αποδεκτό σε άλλες κοινωνίες.

Πολιτιστικά αγαθά τα οποία δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου πολιτισμού στο παρελθόν και τα οποία αποδίδονται γενικώς στον πολιτισμό αυτόν και όχι σε κάποιον συγκεκριμένο δημιουργό, σε ποιόν θα θεωρηθεί ότι «ανήκουν» τώρα; Αν εστιάσουμε στο έδαφος, επικράτεια, όπου – ίσως και κατά τύχη – ανευρέθησαν, και θεωρήσουμε ότι ανήκουν στο κράτος το οποίο κυριαρχεί επί του εδάφους εκείνου, απαξιώνουμε πιθανόν την ιδέα της πολιτισμικής ταυτότητας τόσο των ανθρώπων όσο και των δημιουργημάτων.

            Παραδείγματα πολιτισμών και αγαθών τα οποία δημιουργήθηκαν στο πλαίσιό τους αλλά και στο πλαίσιο της συνύπαρξης και ανάμειξης αυτών των πολιτισμών με άλλους, είναι και αυτά του λεγόμενου λατινοαμερικανικού χώρου. Π.χ. μοναδικότητα διεκδικεί ο πολιτισμός mestizo της περιοχής εκείνης του κόσμου. Η κατάκτησή της από τους Ισπανούς, επίτευγμα (και «χρέος») για τους ίδιους και κοσμική καταστροφή για τους ιθαγενείς, συνοδεύτηκε και από θρησκευτικό προσηλυτισμό στον Καθολικισμό, προσηλυτισμό που νομιμοποιούσε κατ’αυτούς την κατάκτηση. Αυτός ο συνοδευτικός της κατάκτησης προσηλυτισμός, ως πολιτικοθρησκευτική θεωρία, ήταν και μια από τις μεγάλες διαφορές των Καθολικών αποικιοκρατών από τους Προτεστάντες Άγγλους αποικιοκράτες, οι οποίοι πολύ λιγότερο ασχολήθηκαν με την επιβολή της θρησκείας τους στους κατακτηθέντες, κατά τον Octavio Paz[13].

            Ίσως όμως τα πράγματα να μην ήσαν ακριβώς έτσι. Ίσως, όπως και στον χώρο του δικαίου, έτσι και στον χώρο της θρησκείας των κατακτηθέντων να ήταν απλώς διαφορετικός ο τρόπος επιβολής: άμεσος και συχνότατα βίαιος στη μία περίπτωση, έμμεσος και συχνά ύπουλος στην άλλη, άρα το ίδιο ή και περισσότερο αποτελεσματικός.

Β. Τέχνη

Η τέχνη δεν είναι ένα «φυσικό» είδος, είναι κάτι που έχουμε κατασκευάσει εμείς οι άνθρωποι. Αν θέλουμε την προσδιορίσουμε ως ένα είδος, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένα μάλλον περίπλοκο τεχνητό είδος με κάποιες φυσικές ρίζες. Προσπαθώντας να δώσουν έναν ορισμό της, οι φιλόσοφοι προβαίνουν σε μια εννοιολογική ανάλυση. Προσπαθούμε να καταλάβουμε το εννοιολογικό περίγραμμα κάποιας ενδεχομένως (ή όχι) διαρκούς ανθρώπινης πρακτικής. Οι ανθρώπινες πρακτικές είναι κοινωνικές εφευρέσεις. Όπως και οι γλώσσες, έχουν μια κάποια σταθερότητα σε δεδομένο χρόνο και τόπο, τις αλλάζουμε με τον χρόνο, διαφέρουν από πολιτισμό σε πολιτισμό, και συχνά βασίζονται στη βιολογία μας και στην κοινή μας εμπειρία[14].

Υπάρχει ορισμός διαπολιτισμικά και διαχρονικά εφαρμόσιμος; Οι «καλές τέχνες» (fine art) είναι μια έννοια που γεννήθηκε στην ουσία κατά την περίοδο του Διαφωτισμού, στα Δυτικά κράτη. Η νεωτερική έννοια της τέχνης γεννήθηκε από την ιδέα αυτή της «καλής τέχνης», υποστηρίζεται, αποτελεί άρα μια σχετικά πρόσφατη εφεύρεση, εντοπιζόμενη σε έναν συγκεκριμένο κοινωνικό και πολιτιστικό χώρο, τον Δυτικό. Με αυτό το δεδομένο, δεν φαίνεται δυνατό να επιτευχθεί ένας γενικός ορισμός της τέχνης[15].

Μαζί με την ανάδυση της έννοιας της «καλής τέχνης», αναπτύχθηκαν, όπως σημειώνεται, και οι θεσμοί, οι πρακτικές και οι δομές του νεωτερικού συστήματος των τεχνών, όπως π.χ. τα μουσεία, οι αίθουσες συναυλιών, τα αναγνωστήρια, οι ακαδημίες, η λογοτεχνική κριτική. Η αγορά τέχνης άρχισε να αντικαθιστά τους μαικήνες και η αυξανόμενη δημόσια συζήτηση περί τέχνης εκπαίδευσε τους ανθρώπους στο να την εκτιμούν και να την απολαμβάνουν[16].

Είναι, όμως, σύγχρονες εφευρέσεις οι όροι «τέχνη», «ιστορία της τέχνης», «αισθητική» ή μήπως όχι[17];

Κάποιοι αμφιβάλλουν× αμφιβάλλουν για το αν οι καλές τέχνες έγιναν ποτέ αντιληπτές ως σύστημα, για το αν συνέβαλαν στην ανάδειξη μιας θεωρίας αισθητικής αυτονομίας, δηλαδή μιας θεώρησης της τέχνης ως ριζικά αποκομένης από τα πεδία π.χ. της ηθικής ή της θρησκείας. Αμφιβάλλουν για το αν η έννοια της καλής τέχνης συνέβαλε στην ανάπτυξη αισθητικής θεωρίας κατά τον 18^ο αιώνα.

Θεωρούν αυτοί πως, ναι μεν είναι αναμφίβολο πως η ανάπτυξη της αισθητικής ως ξεχωριστού φιλοσοφικού κλάδου ξεκινά το 1750[18], ότι όμως επίσης είναι αναμφίβολο πως τα προβλήματα και οι πρακτικές που ο κλάδος αυτός εξετάζει, υφίσταντο και πριν από την εποχή εκείνη. Θεωρούν, δηλαδή, πως το έτος εκείνο έλαβε συγκεκριμένη μορφή η αισθητική έρευνα, διαφορετική εκείνης που υφίστατο ατύπως έτσι κι αλλιώς. Πιστεύουν πως το να θεωρούμε ότι η συγκεκριμένη χρονολογία αποτελεί το βασικό κατώφλι της σύγχρονης φιλοσοφικής αισθητικής, αποτελεί προκατάληψη, διότι φαίνεται να αγνοεί ή να υποτιμά τη μακρά πορεία των παραδόσεων από την ύστερη αρχαιότητα στο Βυζάντιο, στην Αναγέννηση, στην πρώιμη νεωτερική εποχή, παραδόσεις που είχαν τις δικές τους εκδοχές αισθητικών προβληματισμών υψηλού επιπέδου και που δεν είναι δυνατόν να διαγραφούν στο όνομα  του φιλοσοφικού κλάδου της αισθητικής στην εποχή της Δυτικής νεωτερικότητας.

Κατά την άποψη αυτή, ο διαχωρισμός των λεγόμενων καλών τεχνών από δεξιότητες, επιστήμες «και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες» και η απεξάρτησή τους από ηθικούς προβληματισμούς, που υποθετικά επισυνέβη τον 18^ο αιώνα, δεν είναι γεγονότα αναμφισβήτητα ούτε εύκολα υποστηρίξιμα[19]. Ο διαχωρισμός αυτός υποστηρίχθηκε κυρίως από τον Paul Oskar Kristeller, στο άρθρο του – που θεωρείται πλέον κλασσικό – “The Modern System of the Arts: A Study in the History of Aesthetics”, το οποίο δημοσιεύθηκε στο Journal of the History of Ideas, του 1951-52. Υποστήριξε, μεταξύ άλλων, στο άρθρο αυτό πως στην κατηγορία των «καλών τεχνών» υφίσταται ένας σταθερός πυρήνας πέντε «μειζόνων» τεχνών, που είναι η ποίηση, η μουσική, η ζωγραφική, η γλυπτική και η αρχιτεκτονική, και ότι σε αυτές έχουν προστεθεί κατά καιρούς και άλλες μορφές τέχνης. Θεωρεί ο Kristeller ότι όλοι οι συγγραφείς φαίνονται να συμφωνούν στην ύπαρξη αυτού του πυρήνα των πέντε τεχνών.

Όσοι αντιτίθενται σε αυτόν τον διαχωρισμό, υποστηρίζουν, αφενός ότι αυτό το «νεωτερικό σύστημα των τεχνών» (modern system of the arts), του Kristeller, αποτελεί μια φαντασιακή κατασκευή με ισχνή ιστορική απόδειξη, αφετέρου ότι λανθασμένα ο Kristeller θεωρεί πως αυτό το σύστημα έχει αισθητική αυτονομία[20]. Θεωρούν, κατ’αρχάς, ότι δεν υφίσταται σύστημα υπό την έννοια του «κλειστού κυκλώματος» (closed circuit), ούτε ένας κανονικός πυρήνας, παρά ένα χαλαρά οριζόμενο και συνεχώς μεταβαλλόμενο σύνολο στοιχείων[21].

Επισημαίνουν ότι άλλοι δίνουν μια διαφορετική εικόνα του 18^ου αιώνα, όσον αφορά στις τέχνες. Για παράδειγμα, ο Clement Greenberg, στο εξίσου με του Kristeller φημισμένο δοκίμιό του “Towards a Newer Laokoon”, το οποίο δημοσιεύθηκε το 1940, υποστήριξε ότι κατά την έναρξη του 17^ου αιώνα οι τέχνες στην Ευρώπη κυριαρχούνταν από μια μοναδική μορφή τέχνης, τη λογοτεχνία. Στη διάρκεια του 17^ου και του 18^ου αιώνα, κατά τον Greenberg, επακολούθησε «μία σύγχυση των τεχνών», όπου κάθε μορφή τέχνης προσπαθούσε να εξομοιωθεί με την κυρίαρχη λογοτεχνική μορφή, προσπαθώντας να καλύψει τα δικά της μέσα (mediums), ώστε να τα εξουδετερώσει υποθετικά προς όφελος της ψευδαίσθησης (illusion). Όπως αναφέρει στο δοκίμιό του αυτό ο Greenberg, «η ζωγραφική και η γλυτπική, οι τέχνες της ψευδαίσθησης par excellence, είχαν ήδη εκείνη την εποχή [τον 18^ο αιώνα] επιτύχει τέτοια ευκολία ώστε να καθίστανται αενάως επιρρεπείς στον πειρασμό να συναγωνίζονται τα αποτελέσματα, όχι μόνο της ψευδαίσθησης, αλλά [και] άλλων τεχνών. Όχι μόνο μπορούσε η ζωγραφική να μιμηθεί τη γλυπτική, και η γλυπτική, τη ζωγραφική, αλλά και οι δύο μπορούσαν να επιχειρούν να αναπαράγουν τα αποτελέσματα της λογοτεχνίας»[22].

Ο Kristeller αναφέρεται και στον Batteux (1713-1780), τον οποίο θεωρεί ως αυτόν που εγκαινίασε και τελειοποίησε το νεωτερικό σύστημα των τεχνών. Όμως, όσοι αντιτίθενται στην ανωτέρω θέση  του Kristeller, περί νεωτερικού συστήματος των τεχνών, υποστηρίζουν πως και ο Batteux, με το έργο του « Les beaux arts réduits à une même principe », το 1746, βασίζεται εμφανώς στην Ποιητική του Αριστοτέλη και στην ουσία επιβεβαιώνει τη θέση του Greenberg, ότι η λογοτεχνία είναι το κυρίαρχο μοντέλο ανάλυσης κατά τον 18^ο αιώνα.  

Είναι η «αυτονομία», λένε, αυτό που δίνει το μόνο περιεχόμενο στην ανάλυση του Kristeller περί νεωτερικού συστήματος τεχνών. Χωρίς μια έννοια αυτονομίας, δεν θα πρόκειται για σύστημα, παρά απλώς για έναν μεταβαλλόμενο κατάλογο[23]. Όμως, θεωρούν πως η αισθητική αυτονομία στην εποχή της νεωτερικότητας έχει ιδιαιτέρως υπερεκτιμηθεί, και αφ’εαυτής και ως κριτήριο για την έναρξη μιας εποχής. Ως συνηγορία αυτής της θέσης, προβάλλουν το ότι στο έργο του Immanuel Kant, θεμελιωτή της νεωτερικής φιλοσοφικής αισθητικής, δεν γίνεται καμία αναφορά σε αυτονομία της τέχνης, της ομορφιάς, των αισθητικών ιδιοτήτων, ή της ίδιας της αισθητικής[24].

Η τέχνη είναι πάντα βασισμένη σε πολιτισμικές και κοινωνικές πρακτικές[25]. Η απόλαυση των έργων τέχνης που βασίζεται στις πρακτικές αυτές και αντανακλά την αισθητική τους αξία, αποτελεί αισθητική εμπειρία. Ίσως αυτός είναι και ο μόνος (ή καλύτερος) τρόπος πρόσβασης στα ζητήματα τέχνης άλλων εποχών – π.χ. αρχαιότητας – ή άλλων περιοχών του κόσμου. Στην αρχαιότητα, υποστηρίζεται, δεν υπήρχε μία μοναδική θεώρηση της κλασσικής τέχνης και της αισθητικής, αλλά μια τεράστια σειρά «εξαιρετικά παράφωνων θεωρήσεων». Κάποιες από αυτές εκλογίκευαν, κάποιες ηθικολογούσαν, άλλες ήσαν εμπειρικές, άλλες απολύτως ηδονιστικές, μη βρίσκοντας καμία ωφελιμότητα, παρά μόνον ευχαρίστηση στην παρατήρηση της τέχνης, και άλλες πάλι απαξίωναν τελείως την τέχνη.

Σύμφωνα με αυτή την περιγραφή, η αισθητική που βασίζεται στην ύλη και στις αισθήσεις είναι ένας τρόπος σύλληψης ορισμένων απαραίτητων χαρακτηριστικών των αισθητικών αντικειμένων και εμπειριών. Και επειδή ακριβώς λειτουργεί σε ένα πρωτογενές επίπεδο εμπειρίας, η αισθητότητα (sensuousness) είναι όργανο πολιτισμικής έκφρασης που μπορεί να έχει μυριάδες χρήσεις, πέραν της καθεαυτής αισθητικής απόλαυσης, είτε ιδιωτικές, είτε θρησκευτικές, είτε εξυπηρετούσες τις ταξικές διακρίσεις, είτε εκφράζουσες τις διαφορές των φύλων, είτε εκφράζουσες τον πλούτο των εθνοτικών διαφορών, κλπ[26].

Ίσως αυτός και να είναι ο [μόνος] τρόπος που μας κάνει ικανούς να αναγνωρίζουμε τους διαφορετικούς πολιτισμούς – και οι [λεγόμενοι] Δυτικοί τους μη Δυτικούς πολιτισμούς[27].  

---

[1] Βλ. σχετικά και E. Said, Culture and Imperialism, Vintage, London 1993, Introduction, xii-xiv.

[2] Βλ. και κατωτέρω, Κεφάλαιο Δεύτερο, Β.

[3] Ε. Μουσταΐρα, Σχέση δικαίου και τέχνης, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 2006, 20-21.

[4] R. Handler, Cultural property and cultural theory, Journal of Social Archaeology 2003, 353, 358.

[5] Βλ. και κατωτέρω, Κεφάλαιο Δεύτερο, Ε.

[6] P. Mankowski, Kulturelle Identität und Internationales Privatrecht, IPRax 2004, 282, 283.

[7] H. Lessard/R. Johnson/J. Weber, Stories, Communities, and Their Contested Meanings, στο: Storied Communities. Narratives of Contact and Arrival in Constituting Political Community (H. Lessard/R. Johnson/J. Weber, eds.), University of British Columbia Press, Vancouver-Toronto 2011, 5.

[8] L. Rosen, Law as Culture. An Invitation, Princeton University Press, Princeton and Oxford 2006, xii-xiii.

[9] R.J. Coombe, The Expanding Purview of Cultural Properties and Their Politics, Annual Review of Law and Social Science 2009, 393, 394-395.

[10] G. Vasari, Le vite dei più eccellenti pittori, scultori e architetti (a cura di Jacopo Recupero), I Classici Rusconi, 2009 [1550, 1568]. Η πρώτη έκδοση του έργου αυτού είχε γίνει το 1550. Το 1568 ακολούθησε δεύτερη έκδοση, με κάποιες διορθώσεις από τον Vasari.

[11] G. Blum, Giorgio Vasari. Der Erfinder der Renaissance. Eine Biographie, Verlag C.H.Beck, München 2011.

[12] Εδώ εντάσσεται και η περίπτωση εφαρμογής του κανόνα forum non conveniens, με βάση τον οποίο «φεύγει» κατ’αποτέλεσμα μια υπόθεση από ένα κράτος και πάει σε άλλο, από τα δικαστήρια του οποίου – άρα και από τη νοοτροπία του οποίου – θα κριθεί. Για τον κανόνα αυτόν, βλ. και Ε.Μουσταΐρα, Forum Non Conveniens. Η επιείκεια στο πλαίσιο της νομιμότητας, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 1995× την ίδια, Πρόσφατη νομολογία στον αγγλοσαξονικό χώρο αναφορικά με την εφαρμογή του κανόνα forum non conveniens (Εισήγηση στο Ελληνικό Ινστιτούτο Διεθνούς και Αλλοδαπού Δικαίου, 17.01.2011), Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιρειών 2011, 532επ.

[13] J.A. Kreder/X. Beteta, Understanding Guatemala’s Cultural Heritage: Extending Protection to Colonial Art in the Memorandum of Understanding Between the United States and Guatemala, 21 Duke Journal of Comparative & International Law 321, 329 (2011)

[14] D. Clowney, Definitions of Art and Fine Art’s Historical Origins, The Journal of Aesthetics and Art Criticism 69 (2011) 309, 311.

[15] Βλ. και R. Tsosie, Who Controls Native Cultural Heritage?: “Art”, “Artifacts”, and the Right to Cultural Survival, στο: Cultural Heritage Issues: The Legacy of Conquest, Colonization, and Commerce (J.A.R. Nafziger/A.M. Nicgorski, eds.), Martinus Nijhoff Publishers, Leiden 2009, 3, 5, για το ότι στη σύγχρονη Αμερική η «τέχνη» γίνεται αντιληπτή ως πολυτέλεια, ως εμπόρευμα, και κάποιες φορές ως επένδυση. Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν πως η «τέχνη» βρίσκεται σε ξεχωριστό χώρο από π.χ. τις επιχειρήσεις, τη διακυβέρνηση, τη δικαστική λειτουργία, ή από επιστημονικούς κλάδους, όπως τη φιλοσοφία ή τη θεολογία. Ναι μεν υπάρχουν νόμοι που ρυθμίζουν τις οικονομικές όψεις της τέχνης ως επιχείρησης, αλλά η τέχνη είναι εννοιολογικά διακριτή από τις πρακτικές όψεις της καθημερινής ζωής. Αντίθετα, στο πλαίσιο πολλών παραδοσιακών αυτόχθονων πολιτισμών, η «τέχνη» είναι στενά συνδεδεμένη προς όλες τις όψεις της καθημερινής ζωής. Η «τέχνη» εκεί μπορεί να ενωμένη με τη θεολογία, με τη φιλοσοφία που κυριαρχεί στις διάφορες πολιτισμικές θεωρήσεις του κόσμου καθώς και με την έκφραση, αποτύπωση αυτών των θεωρήσεων σε θεσμούς διακυβέρνησης, στο δίκαιο, αλλά και σε υλικές όψεις της καθημερινής ζωής.

[16] D. Clowney, Definitions of Art and Fine Art’s Historical Origins, The Journal of Aesthetics and Art Criticism 69 (2011) 309, 312.

[17] J.I. Porter, Why Art Has Never Been Autonomous, Arethusa 43 (2010) 165.

[18] Με το έργο του A. Baumgarten, “Aesthetica”, βλ. και Ε. Μουσταΐρα, Συγκριτικό δίκαιο – Συγκριτική αισθητική, στο: Τιμητικός Τόμος Μ.Π, Σταθόπουλου, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 2010, 1673, 1674-1675.

[19] J.I. Porter, Is Art Modern? Kristeller‘s ‘Modern System of the Arts’ Reconsidered, British Journal of Aesthetics 49 (2009) 1, 2-3.

[20] Ο L. Shiner, Continuity and Discontinuity in the Concept of Art, British Journal of Aesthetics 49 (2009) 159, 161, υπερασπίζεται τις θέσεις του Kristeller, λέγοντας, μεταξύ άλλων, πως ο σκοπός του Kristeller δεν ήταν η ανάδυση μιας αυτόνομης αισθητικής, αλλά η ταξινόμηση των τεχνών.

[21] J.I. Porter, Is Art Modern? Kristeller‘s ‘Modern System of the Arts’ Reconsidered, British Journal of Aesthetics 49 (2009) 1, 13, 17.

[22] Το απόσπασμα παραθέτει ο J.I. Porter, Is Art Modern? Kristeller‘s ‘Modern System of the Arts’ Reconsidered, British Journal of Aesthetics 49 (2009) 1, 5.

[23] J.I. Porter, Reply to Shiner, British Journal of Aesthetics 49 (2009) 171, 176.

[24] J.I. Porter, Why Art Has Never Been Autonomous, Arethusa 43 (2010) 165, 178.

[25] Αναλόγως τονίζεται, πως το έργο τέχνης είναι το προϊόν διαφόρων «συναντήσεων»: συναντήσεων ιδεών, προσώπων, τρόπων σκέψης, τεχνικών ή και ιστοριών. Και όλες οι συναντήσεις μπορούν να συγκεντρώνονται σε μία μόνο δημιουργία, όπως επίσης μπορούν και να σημαδεύουν όλο το έργο ενός καλλιτέχνη, βλ. και R. Somé, Anthropologie et art contemporain, une esthétique sociale postmoderne, στο: Anthropologie, art contemporain et musée : Quels liens ? (sous la direction de R. Somé et C. Schutz), L’ Harmattan, Paris 2007, 11, 15.

[26] J.I. Porter, Why Art Has Never Been Autonomous,  Arethusa 43 (2010) 165, 171.

[27] S. Davies, First Art and Art’s Definition, 35 The Southern Journal of Philosophy 19, 28 και σημ. 12 (1997).

Αυτό ήταν το θέαμα που είχα από το παράθυρο του δωματίου μου στο Stanford Park Hotel! (τί να κάνω, λατρεύω τα χρώματα του φθινοπώρου...)